PacoRubinos.com Publicacións
Browsing all posts in: Novelas

VIVO

November 5

Vivo do bico

que non dín,

do paxaro que fuxiu

¨en lontananza¨(ao lonxe).

Vivo do arrecendo

daquel bico,

do silenzo

que forxou,

do medo

e da esperanza.

Vivo do bico

que non dín,

nel afogo

a saúdade

que repuna,

o insistente

volver do que non saio

Capitulo 19

October 2

Xa en Chambery, logo de hospedarnos os que puidemos e os que non a durmir de campaña, eu sentía no ar a presenza do meu amigo Nicolás, pero apoderarase de min un deasacougo estraño. Tal vez temía a reacción do meu frade ao verme, ou quizás medo a que tan sequera non me recoñecese. Eu ficaba calado e os meus compañeiros non facían máis que curiosear nas miñas angustias, cousa que me incomodaba e facía que me pechase aínda máis. Visto o meu estado, o Xulián comezou a me incitar a beber mentres ceabamos nunha pousada ao pé dunha grande casa. A miña copa non se daba baleirado por máis que eu tentaba. Non vos podo relatar o que aconteceu, o derradeiro que lembro foi cantar a coro con todos os siareiros do local unha cantiga na lingua de Francia. Espertei con día, estarricado non medio da praza, e fun convidado por dous soldados franceses a identificarme. Cando lles mostrei o papel, un deles, fraco coma unha agulla, abriu coma dous mares os seus ollos azuis e acenou para que o acompañase. Leváronme diante do capitán e eu, que sempre pensara que o francés era doado de falar, que bastaba con trocarlle os acentos ás mesmas verbas, tentei explicarlle ao oficial que pertencía ao séquito do príncipe de Masserano. Debéronse mobilizar todos os exércitos da Francia para vir facer de intérpretes. Polo despacho pasaron soldados, cociñeiros, algún crego, mulleres… Ninguén me entendía ata que un nobre vello foi avisado e mal como puido foi traducindo. Eu, sen dúbida polos nervios, non dera unha palabra nin en galego, nin castelán, nin tan sequera en latín que dominaba case á perfección. Cando fun consciente de todo xa me vin metido nunha caixa de madeira feita por riba dun carro, e na que entraba un poco de luz polas xuntas que unhas táboas facían coas outras. Alí, tirado na palla, fun entendendo que me metera nunha boa lea. De nada me valeu invocar ao Príncipe de Masserano, que segundo souben por un dos soldados ficara en Fontenebleau e non chegara a Chambery.

Eu ficara atordoado, e non entendía cousa cando cheguei a “La Force”, gran fortaleza que se ergueu de súpeto diante do meu ollo que guichaba por un dos furados da madeira.

Sen defensa de ningún tipo, fun confinado durante tres anos. Alí alternei co melloriño de cada casa francesa. Chulos, rateiros, mangantes, lerchos, caloteiros, cregos pecadentos formaban a inmensa grea que moraba dentro daqueles anchos muros. A sorte miña foi ser crego e por tal puiden disfrutar dunha cela para min só na que un leito, unha cadeira e unha mesa a modo de escritorio compuñan todo o seu mobiliario. Tamén había, xusto na fronte da porta, unha xaneliña labrada na pedra que deixaba pasar un poco de luz e na que moitas veces tratei de imaxinar, no anaco de ceo debuxaba, libertadores españois que voaban en cabalos alados, albos e fortes, que derrubaban os muros e facíanme ceibe coma o fora ata esta desgracia. Vingaba a miña cadea pelexando con todos os franceses que se me puñan no camiño. Gustaba de imaxinar ao capitán que me prendera, de xeonllos, rogándome clemencia e eu fronte del, coa espada ergueita. Foron tres anos amargos da miña vida, aínda que hoxe semellen un sopro de vivencias necesarias no decorrer do meu tempo.

CARA ATRÁS. CAPITULO 18

February 19

Ó me reincorporar á comitiva, agardaba por min o Xulián, un rapaz de Córdoba axudante do cura de campaña e ademais adicado á distribución das provisións, e cun sorriso amplo preguntoume que tal me fora a cousa. Mostreille o papel e botándolle unha ollada principiou a despedirse de min dicíndome que tivera sorte por París e moita precaución,  xa que alí as cousas non andaban moi ben, senón bastante peor que no resto do territorio.  Desveleille que de ningunha maneira tiña pensado ir a París, como era certo, senón que seguiría con eles ata Chambery. E tiña razón el, ¿ a que fora buscar un salvoconduto para París se non o ía pisar? A verdade é que non o sei aínda hoxe. Quizais son desas cousas que fas por non defraudar a un amigo malía telo enganado antes; quizas porque vía no papel unha carta de identidade, coma unha referencia por se tiña problemas coa xustiza; ou quizais foi unha tolura sen fundamento, desas que un comete atacado pola febre de atoparse nunha situación nova nun país descoñecido. O caso é que fun polo papel e sentinme algo importante por posuílo.

A comitiva do Príncipe era coma unha gran romaría. El viaxaba na cabeza escoltado por catro gardas dacabalo que rodeaban o cabriolé. Ó seu carón, sentada, ía unha muller moi nova, morena, de pel torrada, recollido o pelo cun peiteado moi abultado  que lle deixaba ver a caluga. Non conseguira verlle a cara, era imposible acercarse a máis de cincuenta metros dela sen levantar sospeitas na garda, e máis dunha vez tornoume esta cara atrás, coma se eu fose un leproso ou un malfeitor que lle quixera facer dano.

 Deste xeito ía a comitiva: nós, co de Córdoba, máis un cociñeiro, varias soldadeiras, que ían tanto para arriba como para abaixo, un asturiano, criado el,  que prendía na fala, e algúns soldados que viñan gardando o carro das viandas faciamos a cola sempre barullenta de contos , gargalladas ou cantigas. E non se viaxaba mal con eles. Cando había fame non faltaba un cacho de touciño, ou xamón, sempre que sobrase algún do cortado para o  Príncipe, ou queixo. E a sede apagábase con viño, do que ía a procesión ben provista.

Atravesando este inmenso país, entre camiños e paradas, funme percatándo un pouco do que acontecera na Francia nos últimos dez ou quince anos. En ocasións un dos oficiais, Somoza, coido se chamaba, viña buscando ás noitiñas algo de conversa intelixente fóra do ambiente da tropa. En min descubrira un contertulio disposto tanto a falar como a escoitar. El foi, aos pòucos, introducíndome na política que se respiraba entre as xentes que iamos cruzándonos polo camiño, nas aldeas, nas vilas, nas cidades. Todo empezara, segundo el, nos excesos que cometera a nobreza nas costas dos pobres, que chegaran a vivir nunhas condicións de fame e enfermidade case permanentes. O Rei dos franceses sen renunciar ós seus luxos cortesáns quería manter contento a todo o mundo, así foi entregando o Estado nas mans de outros que non fixeron máis que acrecentar as súas fortunas e deteriorar as relacións entre as clases. Cando en 1789 son convocadas as Cortes Xerais, é porque non se concibe outra saída para os conflictos violentos que se estaban a vivir. O primeiro estado, a nobreza, semellaba unido e pretendía seguir dominando nos homes coma se foran bestas de carga, e aínda por riba matalos de fame. O segundo estado, o clero, de liorta en liorta entre eles: as altas xerarquías defendían ós nobres, e  as baixas, ós pobres e ós labregos. E o terceiro estado, onde se aglutinaban ricos burgueses con ansia de poder, intelectuais idealistas, labregos e o chamado menu peuple  (obreiros sen traballo, prostitutas, bandidos, mortos de fame…), que ao remate foi  manexado por todo o mundo.

Así o 14 de Xullo tomouse a Bastilla, a Asemblea Nacional declárase constituínte e os  sans-culottes  fanse co poder. Andado o tempo faríano outros. E o que parecía que era a fin do réxime feudal e a panacea para resolver todos os problemas foi coma ir á devesa e levar co pau na testa. Períodos de asasinatos violentos, linchamentos indiscriminados sen saber moitas veces do lado en que se estaba. Ó cabo, un período turbulento ao que agora lle estaba a poñer coto un xeneraliño que se fixera co poder chamado Napoleón, cuns delirios de grandeza que cobizaban o título de Emperador.

Pero isto son historias das que os libros estan cheos, e seguramente estarán en moitos máis que quedan por escribir. Eu penso que nada teño que aportar á grande historia da Francia e por iso vou calar.

CARA ATRÁS. CAPITULO 17

February 4

      Pacientemente estiven horas escoitando ao bo do Baltasar falar do Padre Xilberto que andaba sempre co dedo no nariz, ou das porcalladas que facía o Sereo co pito, que botaba mexadas que alcanzaban a regar catro ou cinco metros; das arrasadeiras que organizaba o Tucho nas noites de maio; das horas de estudio na sala de lectura onde o Padre Lourenzo topeneaba por riba de calquera libro. Todo fora deliberadamente esquencido para ter que vir este home a espertalo. Ademais non facía pausa. Xantamos, merendamos, ceamos, e o Baltasar seguía nas mesmas, coma se a súa vida non tivera cousa para ser contada, coma se a súa existencia xirase sempre no entorno daquel Seminario onde sufriramos a nenez.

 Só detivo o seu discurso ben entrada a noite, conduciume ao seu escritorio e fíxome un papel de recomendación para o seu amigo  Urreberri que dobrou e selou con moito coidado. Logo de gardalo no peto, chamou ao criado e deume as boas.

 Pola mañá nin o quixen ver. O criado ofreceuse a ilo espertar pero eu impedinllo. Asegureime de levar todo o necesario para a viaxe e partín de Burgos sen a penas saber como era.

Ía deixando de lado as torres, e rememorei  o meu Santiago. Anos atrás afastárame do mesmo xeito que agora facía, mirando para o ceo, vendo como as súas torres gabeaban por el ata bicalo.

Seguín o Camiño de Santiago sen maiores contratempos. Pasei por Santo Domingo dela Calzada, onde a un neno que  lle tiraba coios a outro desvióuselle un e case me chimpa do cabalo. Vaia forza tiña o rapaz, aínda hoxe cando hai cambio de tempo doéme o ombreiro de mil diaños. Logo foi Nájera, leda e barulleira, de xentes moi amables que me saudaban ao pasar como se me coñeceran de sempre. Logroño, onde un cego que non o era tanto quixo roubar o meu peto no mesón onde parara a facer noite, gracias que o viu o dono e de seguida lle deu uns lampreazos. Para ser cego non corría nada mal. En Viana outra muller me saíu ao camiño co conto de ser viúva, mais eu xa estaba de sobreaviso e finxín indiferencia. Estella e logo PuenteLa Reina, onde tiven a sorte ou desgracia, quen o sabe, de atopar unha comitiva presidida polo embaixador español o Príncipe de Masserano, e en cuxo séquito viaxaban máis de cen persoas con algunhas das cales fixen boas migas. Entón quedeime con eles  e cruzei os Pirineos por onde Roldán loitara cos mouros. Sen sabelo, unha xornada máis de camiño e xa estaba en Baiona procurando o salvoconduto que me había abrir ou pechar, segundo se mire, as portas da Francia.

 

Cando cheguei a poñerme diante do Diego de Urreberri, este, sen mirar para min, colleu das miñas mans a epístola que levaba e abriuna apresuradamente. Non dixo palabra. Sentou na cadeira e avisou cun forte asubío ao secretario que se ocupou de facerme o salvoconduto.

Ben lle vía eu na cara de moucho que tiña, que era un queicoa. Desta xente que non serve senón para ostentar unha praza e deixar que todo llo fagan sen el ter preocupación ningunha. A suntuosidade do seu traxe, o coidado esmerado das súas mans, a mirada fuxidía… incitaban a botarse a el e meterlle unhas lapadas. É unha sensación estraña a que dan certos individuos, coma se pertenceran a outra especie distinta da humana, como se a súa presencia fora unha ameaza. Non é odio, pois normalmente non se coñece ao personaxe, non é ruindade, Deus nos garde de andar pola vida con ela, é algo case máxico, que provoca unha sensación de malestar en todo o organismo, mesmo no pensamento. Recoñezo que ao saír do pazo alivieme, foi como deixar atrás un perigo e a tentación de castigar con violencia a quen non embargante me fixera un gran favor. 

CARA ATRÁS. CAPITULO 16

January 28

Ó meu carón quedaba Burgos, e  eu non coñecera máis que de lonxe as súas altas torres. Doíanme as pernas e os cadrís e o padal semellaba seco por máis líquido que lle metera. O curto treito que me separaba da cidade funno facendo a modo ata ir parar a unha ponte pola que se supuña que se entraba á cidade. Coma se me estivera agardando, un crego chamou por min, polo meu nome e apelido: “¡Xosé, Xosé Fernández Caamaño!”.

 Tratábse dun tal Baltasar Cienfuegos. Foramos compañeiros no Seminario, era unha boa persoa  mais un poco prosmeiro. Eu mantivera algo de amizade co home, porque o resto dos seminaristas renegaban del coma do demo.

 O Baltasar tiña aspecto de mazaroco, cuns ollos simples, como de rata. O seu bandullo nin minguara nin medrara cos anos, e a voz, afrautada , seguíalle a contrastar co seu aspecto forte e rudo. Lembro que era do gusto de moitos compañeiros burlarse deste tipo de voz, mesmo   diante del, ao que el replicaba se non se estarían a rir de Deus, pois el fora quen o dotara de semellante ton. Nunca cambiaba de argumento, o que aínda facía rir máis ós argalláns e espectadores. Eu, en varias ocasións, non podendo aturar semellante babecada, defendérao e gañoume aprezo. Estaba decote a regalarme cousas: algún libro das escrituras forrado en coiro, un crucifixo de prata, un trompo coa punta de ferreiro e máis cousas que agora non lembro.

Baixei do cabalo  campaneándome, e case caigo de fuciños diante do meu amigo que termou de min. Preguntoume que diaños me pasaba e eu sen tempo a reflexionar púxenme a mentir coma un condenado. Volvín recorrer ao meu xa fantástico amigo Quevedo de Quintana.   Dirixíame a París por mandato deste cando, chegando a Burgos non había máis ca unhas horas, fora atacado por uns foraxidos que despois de roubarme ameazáronme con quitarme a vida. Eu, aproveitando un descoido montei no cabalo e dei en galopar o máis que deu a besta. Como consecuencia dese infortunio perdera todos os cartos e a epístola que levaba, mais tanto tiña porque a sabía de memoria.

Acabei de meterlle  o calote e o home quedou pensativo por un intre ata que curioso quixo saber se non me roubaran o salvoconduto para ir ata París, xa que tal como andaban as cousas sen un pase era difícil viaxar polo país veciño. Botándolle unha boa dose de sangue frío, finxín cachearme e respondín que efectivamente, que coa epístola ía adxunto o salvoconduto, e  que non sabía como ía facer agora. Lonxe de se amolar o meu amigo botoume a man polos ombreiros  e susurroume con voz lene e coidada que non me afrixira, que el tiña un amigo en Baiona, un  tal Diego de Urreberri, que me faría un, así como tamén me emprestaría algúns cartos para que puidera continuar  viaxe.  De todos os xeitos iso tería que ser ao día seguinte pois tíñao que acompañar á súa casa, que era a dos seus pais xa falecidos, e alí pasarmos o día repasando vellos tempos.

Non quixera enredarvos cos detalles aquel día. Só hei dicir que era el o único que falaba. Eu, coa testa apoiada nunha man finxía atendelo.

CARA ATRÁS. CAPITULO 15

January 21

    O meu amigo Nicolás non fora apresado por bruxería e moito menos polo asasinato do xuíz aquel de Ponferrada, senón por andar a recabar datos para a Enciclopedia que se viña de publicar había anos na Francia. Eu non entendía como o meu frade non me dera conta de tal ocupación e pensei sen máis, coma xustificación, que mo agachara para non complicarme en ningún asunto .

Cando collín camiño enchín os pulmóns cun gran grolo de aire e esporeei o cabalo como se me fose topar co Nicolás á volta da primeira curva. Levaba renovada a alma que me impulsaba ao descoñecido, que bulía por me mostrar máis mundo, como se non houbera parada posible.

A noite caía cando vin ao lonxe as torres da catedral de Burgos, que, como as de Santiago, bicaban o ceo e recordábanlles ós homes o pouco que eran sen a magnificencia divina. Eu ía entretido na súa contemplación cando o cabalo  foi detido por unha muller duns trinta e moitos anos.

 Era viúva e daba pousada para unha noite, cun bo prezo que variaba dependendo do que elexira para cear ou almorzar. Realmente non dubidei nin un chisco en declararlle as ganas que tiña de facer noite; ela, aledada, sen soltar as rendas, deu volta e conduciu o meu cabalo por un camiño que se adentraba nun casar onde un vello debullaba chícharos un pouco apurado pola noitiña que xa entraba. Parou a besta nunha das casas do lugar  que non parecía nin pobre nin rica, fíxome apear, e atou o cabalo nun cancelo que había a carón da casa e que daba paso a un corredor que ía ata a traseira. Por alí entramos. Cuberto cunha parra, o patio daba ao doutras casas onde xa alumeaba algún candil. Ela ensinoume un cortelliño onde metería o cabalo, e pasamos á cociña onde  unha vella, súa sogra, preparaba unhas empanadas cheas de chourizo das que non lembro o nome. Unha lareira, o forno ao outro extremo e unha alacena  chea de cruces e santos, limitaban a estancia; unha mesa baixa con varias cadeiras, todas diferentes, facían o centro. Alí, na máis cómoda, sentei o meu traseiro mentres a muller ía e viña e a vella seguiu a facer nas súas cousas.

Lucía, que así se chamaba, apareceu logo traendo un sorriso. Nas súas mans viña un vaso e unha xerra de viño, que logo resultou ser rexo e aventureiro. Moi servicial  escanciou o mosto sen apartar os seus ollos dos meus. Eu, como se a vella fora unha pantasma,  fitaba os xeitos da Lucía . Unha campá deu O Anxelus e a vella retirouse a orar, aclarou que lle gustaría facelo comigo pero que estaba moi cansa  e ía para o leito  repousar os seus ósos. Eu contesteille que fora, que Deus habíallo agradecer igual. Alí mesmo, dando corda ós instintos máis animais, fíxenlle o amor a Lucía, por riba da mesa, con olor a viño e graxa dos chourizos.

Fiquei na súa pensión catro ou cinco días ata que gastei todos os cartos. Pediume que non marchara, que se era por cartos ela mos procuraría,   que eu non tiña de que preocuparme. Non estaba eu por escoitala. Apenas tiña fame, e ao meu rostro amarelado só lle facía ilusión  escapar daquela muller que lle comera os folgos.

 

 

 

 

CARA ATRÁS. CAPITULO 14

January 14

Nunca lle puxera letras a ninguén. Mais confeso que cando chegou a hora non se me deu mal. O castelán non era alleo a min e dominaba tanto a escrita como a fala. Tamén quixen dar un pouco latín, contas e algo de historia natural na que me fun poñendo ao día nuns libros que para o caso fóranme prestados polo Don Francisco.

 Os días pasaban de vagar, e os nenos ían repetindo as leccións aplicándose ben. Xa se decataran de que a escola librábaos de ter que andar nos traballos do campo, cousa que parecía non lles agradar moito. Sete escolantes tiven ese ano, contando ao Lisardiño , que era o mellor estudiante. Ó chegar a primavera viñeron cinco máis mandados dende Sasamón que distaba  como media legua do castelo. No inverno non só adiquei as miñas forzas a ensinar senón que fun penetrando no mundo da lectura, e horas  pasaba lendo clásicos mentres os rapaces facían  tarefas que eu lles poñía e nas que os mantiña ocupados. Outras veces cando o tempo era bo, saía con eles a pasear polos campos e explicáballes os movementos do sol, da lúa, do cambio das estacións, leccións nas que quizais aprendera eu máis ca eles, pois manifestaban o que eu antes devorara nos libros e axilizábanme a mente dándome a coñecer o que retiñan os meus miolos e o que non, tendo moitas veces que voltar ós libros para despexar non  poucas dúbidas.

 Á luz deste vivir cultivándome, os problemas que tanto me atormentaran volvíanse insignificantes, pero non os esquencía. Seguían as grandes preguntas a bulir todos os días na miña testa e non trataba de tornalas de min, senón, moi á contra, tentaba teorizalas  ata que ficaba durmido. Eran, foron e serán sempre para min os últimos pensamentos  ós que dedico a fin do día.

Por varios anos quedei alí. O pobre cuarto encheuse de cousas ata abandonar a súa primeira  fasquía tristeira e deprimente. Pronto se construíron os bancos e o meu escritorio, acompañado dunha cadeira de castiñeiro rexa e sólida. As paredes cubríronse de mapas, o grande crucifixo xa non ficaba só e os máis avanzados dos nenos lían textos manuscritos que eu mesmo compuña co fin de ensinarlles novas palabras. Todo semellaba en perfecta orde e os días repetían a rutina excepto nas horas do meu estudio, onde eu sempre estaba a descubrir pensamentos novos. Orientaba o tempo para o meu proveito, e en efecto que o ver medrar os cativos, non  fisicamente senón intelectualmente, producía en min unha grande satisfacción persoal.

      Os nenos facíanseme canciños ben domados ós que eu podía mover ao meu antollo, e por veces esta sensación de poder dábame arrepíos e facíame prender na fala cando explicaba algunha lección comprometida. Eu nomeaba comprometidos  todos aqueles saberes nos que os sentimentos xogaban unha parte importante no seu desenvolvemento: ensinando sobre todo a igualdade cristiá dos homes ante Deus. Neses momentos parecía mesmo que traicioaba a relixión, e un sentimento de culpa mais tamén de xustiza, soaba nas miñas verbas.. Ás veces, sorprendíame lembrando conversas que mantivera anos atrás co Don Cibrán, co Frei Nicolás, e repetíalles ós alumnos as súas palabras integramente, sen esquencer punto nin coma, como se tan sabios pensamentos fosen meus, ou en todo caso dunha altísima e honorabilísima personalidade moral daqueles tempos.

Foi nunha mañá ben soleada do mes de xaneiro, aínda o xeo pingaba no alar dos tellados, cando apareceu aquel camiñante. Ó  primeiro pensei nun peregrino dos que ían a Compostela, logo puiden comprobar que era un frade e por máis escolapio. Pasou por onda min e saudoume, parándose como se me quixera demandar algo. A súa voz evocaba aquela que me deleitara nos paseos de Oseira, o seu acento era francés mais soaba un pouco afrautado en comparanza co do meu amigo  Frei Nicolás. Aquela fala trouxo arrecendos doutros tempos que eu gardaba con agarimo. Non tiven forzas para non convidalo a pasar á miña estancia e ofertalo cunha boa cunca de leite de cabra.

 O home informoume de todo canto acontecera en Francia nos últimos anos. Daquel novo xeneral, Napoleón Bonaparte, que se fixera co poder. Eu, atento, escoitaba as novas e dentro de min gardaba a pregunta que, dende velo, loitaba por me saír ós beizos: ¿E logo non coñecería por casualidade a un frade da súa orde e do seu país chamado Nicolás de Brochón?

Efectivamente que o coñecía. Anos atrás caera preso por andar recopilando datos sobre xeografía e costumes para un traballo da Enciclopedia. A nova provocou unha febre húmida que inundou a miña fronte. ¿Por que non me tería confiado Frei Nicolás a súa ocupación? ¿Quizais era un segredo e preferiu agochalo? Contoume que fora liberado polo mesmo Floridablanca a instancias da Embaixada francesa en Madrid e fora deportado ao seu país onde lle perderan a pista mesmo os seus superiores. Aínda que el coidaba que andaba por Chambery, que lle dera novas del un deputado da Corte co que se atopara nun figón da Provenza non había máis dun mes.

Non pasaron máis ca uns segundos de partir o frade ,do que non lembro o nome, e eu xa estaba onda o Don Francisco explicándolle as doenzas que aflixían á miña nai, polo que debía como bo fillo ir darlle agarimos e axudala nas desditadas horas. Por un intre, artellando a mentira, sentín realmente que a miña nai non andaba ben da saúde e viñérome ganas de trousar, sentimento que aínda fixo máis crible o meu embuste ante o cabaleiro que me deu a súa benzón e instoume a saír sen apremio. Non fixen outra cousa que mandar enselar un cabalo e darlle instrucións ao Lisardiño, que como alumno avezado ficou ao cargo da escola. Non sei se non se estrañarían de que eu en vez de tomar cara a León puxera rumbo a Burgos. A verdade é que non me molestei en finxir, estaba seguro que non voltaría a velos.

CARA ATRÁS. CAPITULO 13

December 17

Amenceu o día no que o dono do castelo soubo da miña existencia.  Don Francisco  era home de costumes vellas e moi tranquilo, cando entrou o Lisardiño fóra de horas,  pois este encargábase de me levar as comidas,  supuxen que algo quería de min. Ó primeiro refuguei a invitación,  mais logo, créndome debedor de quen me daba asilo, tiven que renunciar ao meu illamento e prestarme a ser recibido  por tan nobre cabaleiro.

Esperoume ata ben entrada a tarde, sentado nunha cadeira forrada de la  ao pé da cheminea dun espaciososo salón, que cruzaba unha grande mesa de castiñeiro adornada cunha bandexa de prata moi  bruñida chea de mazás e uvas tintas, froitos ós que mirei con desexo. O home reparou na miña actitude e ergueuse presuroso a me ofertar. Educado, rexeitei a súa invitación e louvei a clarísima calidade daqueles produtos. Facendo gala duns xeitos refinados fíxome sentar noutra cadeira ao par da del e berrou docemente polo criado pedíndolle un pouco viño. Acomodados na calor que mandaban as lapas bebimos a modiño, sen que o silencio fose roto por outra cousa máis que o tintileo da xerra contra das copas, ou un lixeiro borboteo na degustación do mosto. Logo dun cacho de ollar respectuosamente o un para o outro,  Don Francisco rompeu a falar pausadamente, coma disfrutando do son da súa voz que atronaba a estancia  posuíndoa  sen violencia, como se tivese moi estudiada a resoancía daquel espazo. Non preguntou pola miña procedencia, nin polas razóns do meu illamento, nin tan sequera pola miña identidade, limitouse a falar dos tempos que corrían, da perda de moitas tradicións, da caída do mundo en que viviamos, dos avanzos do saber, de como todos os cambios cavaban nel un pouso amargo e á vez esperanzador, das súas lembranzas de neno desexoso de loitar contra o que fora, de medrar para salvar os homes duns perigos que hoxe non era quen de os nomear.

Do seu rostro branco, pálido, e ben barbeado , asomaban dous ollos vellos rodeados de enrugas, chispeantes como os dun raparigo ledo e pillabán. As súas mans trenzadas polos dedos movíanse ao compás da voz e parecían describir aquilo que non alcanzaban as verbas Os  pés, un por riba do outro, acompañaban o ritmo do seu discurso, mentres eu, calado, trataba en van de concentrame para escoitalo. Estrañoume sobremaneira que non quixese saber cousa da miña vida. Parecíame un sensentido que mandase por min para intersarse simplemente por aquilo ao que  eu andababa entregado, como se  a miña persoa fose máis importante ca nada e ninguén. Sentinme o máis miserable dos homes e pensei nas verbas de Noso Señor, entregado en corpo e alma ós demais, sentíame cativo e podrido ao me ocupar só dos meus pecados. Non fora para iso que me ordenara no ministerio, senón para atender dos outros homes. Todo o meu pesar viu a salvación cando o home pronunciou a palabra escola.

O cabaleiro tiña o desexo de  aprenderlle ós fillos dos seus criados e servos, e a quen se achegara, a ler e a escribir; unha empresa xusta e amorosa no cabo da súa vida. Quixo saber se eu estaba libre e disposto para lle axudar . O home non se decatara de que para min isto suporía un acto de contrición que me redimiría dos  pecados que tanto me atormentaban. O lume fíxose máis vivo e ledo, o gran salón resplandeceu  ante os meus ollos, e a  miña voz  rebumbiou  un  “si”  forte e fácil, que era a primeira verba que ceibaba. Volveu chamar polo criado e deulle instrucións para acomodar un espazo nun antigo silo que había ao carón do castelo. Eu recoñecín a cara do servente, que era cagadiño ao Lisardo, este miroume de esguello facendo un aceno de alegría pola miña recuperación. Cando voltamos a ficar sós a miña tez debera mudar de cor pois o Don Francisco, sen andar con lerias, entrou a feito a preguntar pola miña vida. Quizais coidou que era o momento, pois o meu peito inchárase e os ollos abríranseme inquedos. Ante as súas demandas eu derrubeime a contar todo canto ata aquí levo dito, e sorprendinme da maneira en que o facía,  sereno e sincero. El, coma ventando o que viña por tras de cada historia, movía a testa con comprensión e moitas veces sen intención, cun xeito forzado de contrariedade que fun quen de llo apagar.

Puxéronnos de comer na ampla mesa  e eu seguía a relatar as miñas andanzas ao meu interlocutor mudo e preocupado.

O remate da comida concidiu coa fin da miña historia e o fidalgo xulgou conveniente que eu debía esquencerme de todo aquilo e marcharme a durmir e repousar para emprender con bo pé a tarefa que me agardaba. Eu asentín coa testa e dei por finalizado aquel encontro. Erguinme da mesa e dei as boas noites como era de educación, indo para o leito co corpo e mente áxiles  e satisfeitos, como se me tirasen de enriba o peso dunha grande cadea que levara suxeita ao pescozo e que me tiña amarrado a un falso peirao onde xamais podería desembarcar sen a axuda doutros.

CARA ATRÁS. CAPITULO 12

December 10

    Todo o camiño foi unha grande mágoa. O horizonte redondo sobre nós inzado de campo raso e ceo turquesa, vestido cunha luz imponente, deserto ás veces, cheo outras de casas apiñatadas. Ningún caserío, ningún pazo, só castelos, abandonados uns, a piques da ruína os outros. Carreteiros silenciosos que agochaban a testa e murmuraban un saúdo, espías tras das ventás cando cruzabamos os vilares, acento seco e forte nas verbas, fidalguía vella, cristiá, coas mans abertas pola terra. Nin o queixo, o meu manxar máis preciado, tan sabroso, tan rexo, tan sobrio nestas terras, facía gracia ós meus adentros. Anguria da infinita paisaxe coma o meu infindo sentimento.

Cruzamos La Virgendel Camino onde unha velliña nos deu un bolo de pan por lle dar a extremaunción ao seu enfermo marido. León, coa súa maxestosa catedral chea de cores marabillosas, de  historia sagrada nos seus cristais impulsada polo radiante sol, de cregos, apresurados funcionarios, traballando en prol da fe, de xentes relixiosas e piadosas cos mendigos esmoleiros na procura da salvación, sepulcros santos de grandes nobres, de reis e raíñas, de principes e bispos. Santas Martas, onde un crego se preocupou por nós e nos deu pousada. Sabía moito do que estaba a acontecer na Francia, de como o pobo xa quería mandar máis cós notables e de como as  xentes  se amancebaban sen cumprir cos sacramentos. Falou de que o pan ía subir moito ese ano e outras cousas que a min me pareceron de interese.

 Castro Tierra, que parecía unha fantasma no medio da chaira. As súas casas desoladas, escoitándose laiar dentro delas lastimeiramente. Sen dúbida algunha grande desgracia debía terse aboiado sobre o lugar. Sahagún, a carón do río Cea, que por un intre lembroume a miña terra, e coidei estar nela  e que todo era un funesto pesadelo. Carrión de los Condes, do que o Lisardiño contou como as fillas do Cid foran secuestradas polos seus condes e logo violadas, e de como o pai as vingou. Osorno, terra de espiga ata nas súas casas, que eran de palla e terra, de xentes hospitalarias onde as haxa. Melgar de Ferramental, cruce de camiños onde unha rapaza era levada como bruxa a un tribunal de Valladolid, seica xa ía condenada á fogueira. Villa Sandino, lugar onde vimos unha cara coñecida que ía presa da Xustiza. Era o Perico, e eu  sen decatarme vinme reconfortado de que así fose, que non estaba ben andar a sacarlle os cartos ao próximo sen compaixón , total para logo gastalos en viño e putas como se  niso consistise o prebe da vida. E por fin  chegamos a Olmillos de Sasamón.

 

 

 

Un fato de casas de pedra arrodeaban a igrexa. Dous niños desertos de cegoña escoltaban o campanario  O pequeno castelo apartaba algo das casas, viña sendo un pazo señorial na entrada da vila. Alí atopou o meu corpo repouso nunha das súas adegas chea de palla. Nin tempo tivera para fixar os rostros  que me eran presentados, só clamei por un leito.  O pai do Lisardiño indicoume un sitio onde me deitar.

 Pasaron días sen ver o sol, a non ser por unha fiestriña que había nun recuncho, e pola que entraba tamén ar fresco da noite e voces de traballo. Escoitei moitas veces a voz do meu Don Cibrán. Melosamente agarimaba a miña dor e sacáballe importancia á miña coita. Veume á cabeza unha vez en  que, comendo uns figos, disertaba sobre a gula como un pecado menor que  Noso Señor Xesucristo non había ter en conta no grande Xuízo, mentres devoraba na froita con grande entusiasmo. Aínda o  podo ver: botado cara diante encol da mesa, apalpando os figos antes de dar conta deles, falando de seguido, rindo e rañando o bandullo como querendo renunciar á papatoria, pero sen poderse conter ante a provocación do manxar.

Eu quería imaxinar os consellos que me daría véndome desta guisa. Tentaba de lembrar o seu carácter e adiviñar que me diría. Víao rir, chorar, enfadarse, reprochar, e escoitaba as súas verbas de consolo. Pero cando viña a suor fría a envarar o meu corpo, a anguria apoderábase de min e vía ao Don Cibrán como endexamais o vira: serioso, ergueito e sen dicir cousa. A súa mirada era escura como o fondo do pazo do Raxo, onde meu curmán me dixera que estaba a entrada do inferno. E o seu desprezo xeábame o sangue, arrepiábame os pelos da caluga como o fixera o lobo de Oseira, e a brétema apoderábase da miña vista ata espertarme cun forte calafrío.

CARA ATRÁS. CAPITULO 11

December 3

 

    Grande sorpresa foi cando cheguei a Órbigo. No hospital souben  que o meu amigo caera preso da Xustiza acusado de artes diabólicas, principalmente do asasinato do xuíz  Álvarez de Trabada. ¡Que tolemia! ¡Se mesmo o seu criado dixera que o atendera moi ben, pero que nada se puidera facer! Cando o home volveu  repetir o recado, convencido de que non o entendera, as forzas abandonaron o meu corpo e o último que sentín foi o chan frío xelándome unha meixela.

Espertei sendo noite. Estaba deitado sobre unha cama moi rara de ferro, as sabas cheiraban a limpo e renxían cada vez que movía algunha parte do corpo. Unha luz entraba polo baixo dunha  porta, e cando os meus ollos se acomodaron á escuridade puiden observar o cuarto onde estaba. Era unha sala grande, contei ata dez camas. Ó meu carón durmía o Lisardiño moi docemente, na de máis alá  era o caloteiro Perico quen roncaba cunha cativa pausa entre os bufidos. Un dos homes que durmían por alí, non puiden precisar en cal das camas, principiou a se laiar. Debía estar ben doente pois a febre facíao delirar, e chamaba polo avó e mais pola nai. Outro home que eu cría durmido á outra beira da miña cama, díxome que disimulara, que sempre era así, que viña de camiño con el dende o Pilar de Zaragoza e cando durmía apoderábase del unha febre potente que o facía ás veces ata mexar na cama, e que por iso peregrinaba a Compostela,  por ver de curar.  Falaba baixiño e o seu ton semellaba coma se me quixese convencer de algo. Eu contestei que non se preocupara por min, que xa estaba afeito a esas e a peores cousas, contestación que me levou a ter que dar explicacións.  O home estaba interesado en saber que cousas desagradables tiña eu visto así que sen meditar empecei a contar que vira resucitar a un morto logo de ter pasado polo verdugo, que vira a Santa Compaña en peregrinación nunha encrucillada de camiños. Tiven que explicarlle que este fenómeno acontecía na Galiza con moita frecuencia e que se trataba de almas en pena que purgaban os seus pecados vagando polo mundo, e que o seu destino era San Andrés de Teixido. Tamén vira un can con dúas cabezas, que con unha ouveaba e coa outra falaba coma un humano. Conteille dun gato que poñía ovos dos que saían serpes mouras coma o chamizo; do prodixio de Cibrán que enfeitizaba ás mulleres mirándoas ós ollos e non había unha que se lle resistira; do cura de Bascós que convertía a sagrada forma en carne e o viño en verdadeiro sangue de Cristo; da costureira que quedara preñada dun porco e tivera sete meniños dos cales tres tiñan fuciño de marrao;  do sancristán que xurou en falso por Deus e encheuselle a lingua de pelos; do xastre que dunha capa facía catorce, e moitas cousas máis que eu xamais vira  pero sentira de neno na aldea.

Considerei que o meu contertulio tería de abondo e que seguramente faría mofa dos meus contos. En troques, o home  pedía máis. Eu, farto, díxenlle que outro día, que tiña sono e quería durmir. Nese intre  xa non lembraba máis historias e o cansazo non me daba  humor para seguir inventando. Así dei media volta e quedei cos meus pensamentos ata que me veu buscar o sono.

Varios días botamos en Órbigo. Alí saboreábase a quietude e o silencio. Non tiñamos présa nin tampouco onde ir.  Eu pensaba na familia moi a miúdo, no disgusto que terían ao non saber do meu paradeiro. Por veces tentei de escribir, mais o pulso tremoroso, emborranchaba o papel e todo ficaba frustrado. Non daba co sentido das palabras, nin coas razóns que xustificasen todo o acontecido. O pensamento fuxía cando eu miraba de traelo a min e quedaba a mente en branco, baleira coma o papel que agardaba un principio.

O tempo íaseme en pasear pola beira do Órbigo, entre chopos que coma min estaban espidos, sen follas, nas que os meus pés rinchaban coma o barullo da miña conciencia. Xa non cavilaba nas cousas do saber, non matinaba nos meus pasados pecados. Só ansiaba  razón para seguir o camiño. Os días pasaban e os meus paseos facíanse máis longos e esgotadores, regresaba baldado xa de anoitecida, e na cama apenas chegaba a conciliar un que outro sono. O Lisardiño estaba preocupado pero non dicía cousa, deixábame facer e convertíase nun espectador infeliz que sufría coa miña tristeza.

 Eu non falaba con ninguén a non ser o necesario, e nun destes escasos momentos  comunicáronme que non podía  continuar a miña estadía, que debía marchar. Volteime a ver montado no cabalo, co Lisardiño ben agarrado a min, sen saber para onde coller, sen  forzas para tomar ningunha determinación. Déronme ganas de finxirme enfermo e caer nun desmaio, pero nin para facer teatro estaba o meu corpo. Foi o Lisardiño quen puxo rumbo quizás vendo que eu non me decidía . Dixo de ir a Olmillos de  Sasamón, que xa tiña el ganas de ver ós seus.  Opinaba coma un home seguro de si,  canso de andar polos camiños. Sen folgos, esporeei o cabalo e este, como oíndo ao meu criado, colleu cara á longa ponte e cruzouna nun suspiro. Levaba camiño de León, e eu a alma encollida.

CARA ATRÁS.CAPITULO 10

November 26

As mulleres ateigadas de castañas entraban á praza con mirar prosmeiro. ¿Quen faría o mellor mercado?  Unha delas, sentada a carón dunha estufa onde asaba castañas, por misericordia e o meu hábito, ofreceunos unha presa.

Fixemos algún tempo admirando o castelo e logo procuramos a casa de Don Álvarez de Trabada, onde eu tiña por seguro que estaría o Padre facendo as veces de galeno. Non tardamos moito en dar con ela. Tiña unha fachada de trinta metros, toda corrida cunha solaina na que abrían pequenas fiestras e tres portas. A parte de abaixo estaba ocupada por unha corte, e a carón dela tiña instalado o posto un zapateiro que foi o primeiro a quen  preguntamos se alí vivía o xuíz Álvarez de Trabada. A resposta non puido ser peor: o señor xuíz morrera anteantonte despois de pasar varios meses agonizando, que nin a visita dun frade franco que  acudiu na derradeira semana puido evitar a traxedia. Quíxenlle preguntar tamén polo frade, mais xulguei que mellor me ían referir na casa.

Impaciente batín no portalón saíndome un criado vello e trenco que compunxidamente confirmou o que viña de escoitar. De Frei Nicolás díxome que fora un home moi  piadoso, que por todos os medios reparara na enfermidade do seu amo, mais nada estaba nas súas mans senón todo nas de Noso Señor. No referente á súa partida veu dicir que marchara antonte despois de ter dado sepultura ao finado. Seica acordara ir a Hospital de Órbigo onde tiña unha visita que facer para proseguir ata Francia seguindo o Camiño de Santiago.

Vinme na obriga de contarlle ao criado o porqué da miña busca, e este conmoveuse polos meus fins, produto da invención dunha historia, sobre de que o bispo Quevedo de Quintana, nome que eu usei por moito tempo como o santo de axuda ás miñas mentiras, padecía un mal no fígado, e enviábame polo frei Nicolás por ser home entendido neste tipo de doenzas. O bispo sufría moito, e polas mañás cuspía sangue e  bilis que enchían un caldeiro. Na encomenda, a min, o seu mandado, atracáranme polo camiño e roubáranme o cabalo. Mataran a un meu compañeiro e eu co criado salváramos os coiros gracias a unha aparición celestial que espantou ós nosos agresores, que eran mais de nove. Tal foi a miña interpretación que o Lisardiño, despois de que nos encheran unha fardela con comida e nos emprestaran un cabalo coa condición de llo devolver cando voltáramos para Galicia,  non puido conter a súa pregunta  de se eran verdade tales acontecementos e por que non llelos referira antes. Eu fixen coma que non escoitaba, montei, empurrei ao rapaz que sentou na besta por tras miña, e esporeei ao animal obrigándoo a afastarse do lugar non sen pouca présa.

Non fixeramos sono aquela noite e o cansanzo notábase nas nosas falas, mellor dito, na ausencia delas. Iamos sempre dormiñando e só cando cruzabamos por algunha poboación escoitábase ao Lisardiño: “Isto é Bembibre, isto Albarés, isto a Torre do Bierzo e aquilo o Alto do Manzanal”. Atravesando este último o meu corpo deuse por satisfeito e empecei a sorprenderme ollando aquelas inmensas chairas, descubrindo unha paisaxe da que nunca fora observador. Quizais fora a natureza axudada polo descanso merecido, a que me inspirou a falar dun xeito melancólico, mentres admiraba o silencio atento do meu novo compañeiro. Falei dos vales estreitos, dos seus ríos rebordados de auga, dos verdes ourizos dos castiñeiros, dos camiños entre as fragas escuras: o cheiro a fento e maltrastes, o ouvear do lobo nas serras; dos pazos e lugares, das súas construcións obsoletas e sinxelas, das falas tan diferenciadas, das xentes, das mulleres. Todo no meu discurso cheiraba  a Galicia, cheiraba a amor no meu alento. Tedes que disimular, mais éntrame a poesía cando lembro aquel momento. É como se o mundo se me amostrara tal como era, como se todo o que vivira ficara nunha illa á que nunca voltaría. Déronme ganas de desistir do meu empeño, de virar o cabalo pondo dirección contraria á que levaba. Aínda non sei porque non o fixen, se cadra porque andaba ao Lisardiño medio durmido e deume vergoña espertalo  e apresentármelle como realmente era: un sentimental.

Foi neste soliloquio, achegándonos a Astorga, que topamos con outro galego que montado nun cabalo, e levando atado ao rabo deste unha mula, semellaba ser comerciante. Seguía o home a nosa mesma dirección e ao  ver que eu o saudaba na nosa lingua freou un pouco a marcha, póndose á par de nós.

Preguntarédesvos que como eu o saudei dende atrás en galego sen saber quen era. A resposta é sinxela, ía o mercader cantando unha copla que na miña terra é ben coñecida. Feita esta aclaración continúo.

 O home tiña uns corenta anos, levaba unha coidada barba sen bigode que facía aínda máis grande do que era o seu nariz. Os ollos entre acastañados e grises expresaban un bo ánimo, e a man ceibe das rendas non deixaba de moverse branca e fina. Nela notábase que non era o instrumento co que se gañaba a vida. Enganeime.

O seu falar era cautivador e falangueiro, cousa que ao primeiro me fixo desconfiar . Pero tan bo caldo fixemos que, nós, querendo andar camiño sen enredar en  ningures, vímonos na obriga de parar en Astorga convidados a xantar polo home nun mesón de moita sona.

 O Lisardiño ficou fóra atendendo das bestas, mentras eu lle sacaba talladas de carne con pan e algunha cunca de viño. Nós os dous, na mesa, falabamos das nosas vidas, da terra nosa, das mulleres, dos homes, cousas incluso profundas sobre moral e política, se ben eu desta non sabía ren. Unha vez fartos de comer e tamén de falar, o señor Perico, que así dixera que se chamaba, sacou do seu peto unha baralla, ergueuse da mesa e foi tratar co mesoeiro. De volta ao meu carón explicoume en voz baixa unha serie de señas que eu lle debía facer durante certa  partida. Chiscar un ollo, as ; torcer o bico, rei; tocar o nariz, cabalo; tocar a orella, sota, e así algunha máis. Nun intre montouse o xogo nunha mesa apartada no cabo do local, eu facía de paciente espectador e fun pasando, como viñan, os sinais conforme ao que acordaramos. As ganancias íanse pondo do lado do galego que non facía, nun mal castelán, máis que mentar á súa boa sorte. Os outros xogadores e o público que miraba canda min non repararon nos meus xeitos ou se o fixeron non dixeron cousa, porque segundo souben máis adiante, hai xente nos lugares que desexa que o veciño perda,  polo odio que se vén acugulando nas ánimas por mor de riñas ou dos anos.

Enganárame ben, o Perico traballaba coas mans, e ben que manexaba as cartas. Xa escoitara eu falar destas artes noutrora, no muíño do pazo, onde os homes contaban historias de aparecidos. Mais esta arte das cartas parecíame ben sabida por todos, que  non entendín moi ben como as persoas podían  picar en tal calote. Por primeira vez na miña vida deime conta de que a sotana era unha arma forte e respectuosa diante dos homes. Non é que non soubera xa das diferencias de clases, o que quero dicir é que ata daquela eu non utilizara o hábito coma un poder. Alí, con aqueles coitados ao redor dunha partida de cartas, empecei a  sentir como me deixaban  ver o xogo, como ninguén interfería cando eu cambiaba a vista cara ós naipes doutro xogador, como me respectaban a distancia, como me ofrecían continuamente outro vaso de viño, como me achegaban unha cadeira para me sentar. Pero ante todo ese trato de respecto, onde un querer meu era resposta servicial de calquera dos que alí estaban. E ninguén se decataba do calote gracias o hábito. Ó comprender isto unha suor quente e pegañenta subiu polo meu rostro, e sen dicir cousa saín do mesón.

 Berrei polo Lisardiño e marchamos do lugar atravesando a muralla ata coller camiño de León. O neno ollaba para min coma para un becho raro e por máis que porfiou en saber o que acontecera, nada me sacou. Era coma se tivese desnortado o pensamento, coma se milleiros de reproches morais caeran na miña testa. Pensei nas dúas mulleres que posuíra, pensei na violación a que fora sometido, pensei nos meus desexos de vinganza, nos roubos que fixera, nas mentiras que contara, e ollaba para a sotana coma se ela fose a causante. Absorto, sentíaa coma unha áncora que me lembraba que tiña que estar preso dela, purgando polos dislates cometidos.

Alá por tras viña o Perico  berrando por nós. O Lisardiño miraba para el e para min estrañado. Eu, xordo e cego, só escoitaba a conciencia que me daba tormento sen sosego, indo e vindo, flaxelando o pensamento que semellaba terme cun pé no inferno. Os mozos, cando tentan ser homes, vense a si mesmos con milleiros de ollos que tanto aproban como condenan, e mudan de parecer tan lixeiro como o rousar dun cataventos enrabexado polo ar.

Pero volvo ao Perico. Aínda tardou un chisco en nos dar alcance, rifoume por facer o que fixera e deume varias razóns polas que o puideran descubrir, e non conviña  coller sona de caloteiro. Logo foi amainando inquedo polo meu mudo e forte comportamento, e ofreceume  algunhas moedas que segundo el eu merecía por telo axudado. Nin me inmutei, mais o Lisardiño que nestas cousas andaba habelencioso, botou a man e dixo que el se encargaría de gardalas. Eu só tiña orellas para os meus adentros que confundían toda razón do que acontecera nos últimos días. O sexo, a mentira, o odio, a desconfianza,  que foran mudando o meu espirito dábanme noxo, e as ladaíñas eclesiais barullaban na miña cabeza condenándome ao sufrimento eterno. Sentía a necesidade de atopar ao Frei Nicolás e pedirlle confesión, estaba convencido de que el era o único capaz de me dar sosego.

CARA ATRÁS. CAPITULO 9

November 16

      Como diría Frei Nicolás, Giussepe Balsamo, máis coñecido por Cagliostro, fixo un bo “change”: levoume o cabalo e cedeume a manta. Por un cacho matinei  que todo ía moito mellor cando era eu quen fuxía coa luzada, e non cando algúen aproveitaba o meu sono para facer o propio. Ó primeiro incomodeime moito, pero resigneime inspirado pola idea e o desexo de que ao cruzar por Lemos lle recoñeceran o animal, e que cun pouco de chance lle darían a el tamén un disgusto. De alí en diante a desconfianza pasaría a formar parte das miñas cativas pero ben cebadas canas de pecador.

Ceibei un riso, a pesar de todo, e collín o camiño que me conduciría ata o río Valcarce. A paisaxe era inmensa. Dende o alto centos de vales cos seus regatos enchían  coma veas de sangue a xeografía. Os carballos e castiñeiros tiñan pouca follaxe e daban un ton pardo ao lugar, contrastando co verde dos prados máis cá neve branca que gardaban os curutos. “Para baixar todos os santos axudan”, pensei, mentres o meu paso apuraba nas costas sen eu pórlle ningún atranco. Non tardei moito en dar  co río, que pola súa magnitude, maior cá dos regatos que me fora atopando, xulguei era o Valcarce. As súas augas eran parecidas ás do Lor, cristaliñas e frías, e a súa escuma nos cachóns lembraba a neve que fora non había moito.

Bebía del con sede, cáseque con gula, cando oín unha manada de cans ladrar. Berros rexos saían da gorxa do que se me apresentou coma unha batida de caza.

 E de caza si que era. A alimaña que buscaban era un rapaciño miúdo, de pel renegrida e cuns grandes e mouros ollos que ao topar comigo ficou mudo e inmóbil. Os cans a cada intre parecían estar máis preto de nós. O mociño fíxome un sinal co furabolos pegado á boca e botouse á auga. Primeiro apareceron os cans; por tras os homes. Estes retiveron ós animais que, encirrados por unha rabia asasina,  botábanse a min sen chegar a trabarme. Gracias a que eu,  nun primeiro momento,  fíxenlles fronte cun pau de amieiro movéndoo dun xeito ameazante. O encontro sucedeu de forma fugaz. Según me ollaron, os homes preguntáronme se vira a un demo pequeno correr por aqueles lugares, ao que eu respondín que si, que había un cachiño pasara por alí mesmo, e erguendo o brazo dereito sinalei o outro lado do río. Déronme as gracias de contado, e vadearon o río xusto por riba das dúas penas onde se acobillaba o fuxido. Axiña os perdín de vista, e os ladridos oíanse máis e máis lonxe acalados polo rumor da auga que baixaba con forza.

Coa mesma vara coa que azuzara ós cans, toquei o corpo do fuxido. Este, entendendo o sinal, saíu de embaixo da fervenza con cara de frío, batíanlle os dentes producindo unha música que tentei parar poñéndolle unha manta enriba. Sen dicir cousa collino polo ombreiro e botamos a andar cara Augasmestas polo camiño que trouxeran os perseguidores.

¿Sabedes quen era o rapaz? Non o imaxinariades: era o criadiño do tolo de Veiga das Brañas, do Cagliostro. Chamábase Lisardo, aínda que o seu amo alcumárao “Liberté”. Eu non fun menos, e erixíndome no seu novo amo púxenlle “Lisardiño”.

Falaba o mozo a fala de Castela, o que non foi atranco para nos entender, mais mesturaba algunhas palabras do seu antigo amo e mais outras que eu lle escoitara ao meu querido Frei Nicolás. Contoume que era natural de Olmillos de Sasamón, fillo dun criado do señor daquelas terras posuidor dun castelo, que cando era máis neno lle semellaba ser o máis grande do mundo, pero que despois de ver as murallas de Astorga e o castelo de Ponferrada, mudara de parecer téndoo por ridículo, anque moi xeitoso. Fora o Cagliostro quen o levara a percorrer Castela despois de pór ao seu pai en encontro cunha avoa súa á que quixera moito. Este, en agradecemento, entregáralle o fillo como criado e discípulo por ver se melloraba en algo a súa educación. Co tempo, o Lisardiño foi aprendendo o oficio e era quen de poñer unha voz oca e grave, simulando a dun morto coa que o seu amo enganaba ás xentes. Xa o fixeran co seu pai.

O Cagliostro coñecera ao Lisardiño no camiño de Burgos, antes de entrar en Olmillos. O neno andaba a roubar ovos de paspallás e poñendo estarrelas a uns paxaros, que pola descrición que me fixo supuxen que serían papuxas. O home de seguida fixo bo caldo co rapaz que lle informou de todo o que acontecía no castelo. De aí  pasou  a ser o seu compinche e armáronlle a do pai coa avoa, coa promesa de ver  mundo.

Andou con el cabo dun ano, ata que o outro día tiveran problemas nun mesón onde pararan un mes co asunto de que unha das fillas do mesoeiro ficara preñada. A rapaza soltara o bico e dixera que o pai era o italiano, cousa que non agradou a ninguén e ben menos á nai, que así mesmo se entendía co estranxeiro. Tiveron que saír correndo coma ladróns e cando os tiñan cercados nunha pequena chousa, fuxiu deixando o rapaz de cebo, o moi langrán.

O pobre do Lisardiño levaba máis de dous días sen probar bocado cando lle saquei aquel anaco de touciño. Os ollos agrandáronselle e as tripas do estómago parecían tocar unha muiñeira con acento castelán. Fíxeno esperar un pouco por bendicir os alimentos,  mentres vía como as mans lle tremían e lle bulía a lingua no interior da boca. Apurei a oración e convideino axiña.                                                                                

Endexamais tivera un servente, e a verdade, aínda que ao primeiro me fixo ilusión, pronto me cansei de telo como inferior. Así, nun alto do camiño pasado xa Augasmestas e Vilafranca, díxenlle moi claramente que só seríamos amo e criado cara á xente de fóra, que entre nós poderíamos ser amigos. Non fixera máis ca rematar e xa o tiña colgado do pescozo. El só tivera un amigo na vida , Félix; era aínda moi novo cando o pinchou unha cóbrega no tempo da sega, a morte levárao de seguida. Co italiano pensara que tamén tiña un amigo, mais as cousas da vida desenganaranno. Ó rematar prometinlle  que nunca o abandonaría; el pola súa parte xuraba cumprir a súa parte, así que quería saber a miña decisión. Cando a miña face foi suficientemente crible, el asentiu e ofreceume a súa man que estrelei compracido e aliviado.

Despois de andar por unha chaira infinda toda a noite, cun frío estraño que eu xamais sentira, arribamos a Ponferrada de amencida. Andaramos rápido como único xeito de espaventar a xeada, e non paramos en ningún mesón do camiño polo medo do Lisardiño a ser recoñecido. Eu consolábao dicíndolle que non se preocupara, que el ao cabo non tiña que ver coas trasnadas do seu antigo amo. Mais así e todo non o dei convencido para facer parada, aínda que fose nun palleiro. Saírame mal iso de declararlle amizade. De todos os xeitos resigneime e consolábame do frío e da dor nos pés,  pensando que canto antes chegara, antes daría con Frei Nicolás.

 

CARA ATRÁS. CAPITULO 8

November 5

        A brétema non levantara aquela mañá. Eu sabía o camiño porque moitos dos lugares xa me eran coñedidos. Pasei por Reigada, Bascós, Chabaga, Cereixa, Póboa do Brollón, e  principiei a subir cara a Parada dos Montes. De súpeto, abriuse por riba miña un ceo azul que ao primeiro mancou os meus ollos mais que despois, coa calor do sol, veu dar pracer ao meu lombo.

 Deume a fame e parei para meter un bocado,  costa abaixo, un mar de brétema gris azulada asulagaba os vales, e algúns curutos  a modo de illas, sabresaían daquel océano de néboa. Alí ficaba Monforte, sepultado ós ollos do mundo, alí ficaba coma un pozo, coma o pozo onde tiñan cabida todos os vicios: Exércitos de siareiros nas adegas, asasinos, ladróns e puterío; viño, licor a morrer e ata herbas enfeitizadoras saídas de contos doutros tempos. Nese intre pensei: “¿Se pasei por aquí que outro lugar no mundo pode acabar comigo?”.

Non tardei en pensar no Frei Nicolás. Adiantábame semana e media de camiño pero eu  confiaba no bo cabalo que roubara e estimaba que daría  con el en pouco tempo. Debía de dirixirme a Ponferrada onde el faría un alto, polo que me contara sobre unha doenza que tiña o xuíz Álvarez de Trabada e que el, sabio curandeiro, ía de mirar de lla sanar no tanto que lle cadraba de camiño cara á súa Francia.

Despois de Parada dos Montes pasei por Vilamor. O seu nome pareceume de bo gusto, e máis a paisana que me indicou que así se chamaba o lugar. Daquela eu tiña unha teima coas mozas, que ben non ollaba unha xa me volvía tolo por tocala, e a verdade era que os meus hábitos non impedían o meu pecado. Andado o tempo  fun facéndome máis cauto, redimín os excesos e adoptei conscientemente o celibato. Mais naquel caso non enredei con ela, limiteime a lle preguntar polo camiño e díxome que se quería continuar cara a Castela debía  seguir a Folgoso, despois Seoane do Courel, Esperante, e por último Veiga das Brañas, sempre seguindo o río Lor. A neve cubrira os montes non había moito e algúns picoutos aínda a gardaban con abundancia. Pero tiña sorte, o tempo era bo e o cabalo lixeiro.

No último lugar coñecido, o Lor fixérase estreito;  o cabalo, ás veces, ía polo seu medio como agradecendo o refresco que lle daba a auga. As catro casas que había semellaban desertas e un formigueo amocábame na caluga. Atei a renda na porta dunha corte e berrei con forza por ver se alguén atendía. Dei a volta e alí estaba.  Non era un labrego, e tampouco un pastor. Vestía unha capa estraña e un sombreiro que  non o era menos, como tamén o seu falar. Chamábase Giussepe Balsamo, mais era coñecido como Cagliostro. Na súa fala, que ben se entendía, contoume que a xente desaparecera, e que seguramente algún espírito traicioeiro da montaña os levara para os altos cumes co gallo de se divertir un pouco. Eu contesteille que non cría nesas cousas e que me poñían máis medo os lobos, ou mesmo os homes. Riu amizosamemte e explicoume que viña corrido de Vilafranca onde non apreciaban a súa ciencia e ía camiño de Compostela reclamado por non sei que sociedade masónica da que na miña vida escoitara falar cousa. Indicoume por onde baixaba o camiño de Castela ata o río Valcárcel. Tiña que seguilo e  acadar  Augasmestas , logo Vilafranca e por fin Ponferrada.  Logo tiven eu que facer o propio , mais no sentido contrario. A verdade é que eu non estaba moi forte en xeografía así que lle marquei a rota que dende Santiago me levara  ata ese punto ignorando se esta era a máis apropiada. Obviamente eu non seguira o camiño máis axeitado para ir a Castela, do que me decatara ao adentrarme nestas inmensas terras do Courel.

Convideino a xantar e el accedeu gustoso. Chamáralle a atención a miña sotana e preguntábase o home que qué facía un crego tan novo coma min viaxando só cara a Castela. Resposteille que era correo do bispo Quevedo Quintana e que me dirixía á Corte cunhas novas para El Rei de moita importancia. Conteille tamén que tivera un percance en Monforte onde me quixeran asaltar, e que alí ferira gravemente a catro homes que despois ficaron presos da Xustiza. De pronto escoiteime falar dunha forma grave e mentireira, non sabía o porqué pero lanceime a un discurso  falso, mais non por iso aburrido. Disfrutaba  con cada palabra, ollaba a atención que puña o meu contertulio e eu seguía a inventar nomes e accións que foron formando unha gran bola que o outro non tivo a máis mínima intención de romper. Canso xa de falar deime conta de que o sol ía tocando os curutos dos montes e as sombras apoderábanse das vagoadas que ficaran caladas ao meu relato, como o fixera o meu compañeiro.

Determinamos pasar a noite no lugar e continuar a marcha ao día seguinte. O Giussepe encargouse de afundir coa forza dos seus pés a porta dunha palloza suxa e abandonada, e  no lar que alí había fomos facendo un lume cunha torada de carballo seco que estaba almacenada nun recuncho e que aguantou ata o día seguinte. Voltei convidalo á merenda, pois o home só foi capaz de sacar da súa fardela unha manta coa que nos cubrimos os dous durante a noite. Agora era el quen falaba. E facíao das súas terras de Itálica, da gracia das súas xentes e a forza e poder dos seus príncipes.

O italiano practicaba a ciencia nigromántica, que non era comprendida por moita xente e menos polos xuíces e alguacís do Santo Oficio, que en máis dunha vez quixeran botarlle a man para queimalo nos lumes purificadores. Acusábano de trato co demo e mais de, axudado por este, deixar preñadas a unhas vinte ou trinta mulleres. Cousa esta que non desmentía de todo. Pero el non tiña nada co demo, o que tiña era unha serie de teorías que lle permitían pórse en tratos coas ánimas  do outro lado, algo co que non facía mal a ninguén. Tentou demostralo cun defunto que nos rondaba dende había un cacho, mais a voz de ultratumba non aparecía por ningures e o home achacouno a que ao defunto, que se chamaba Rodolfo, non lle gustara que lle tirara coa porta da que fora a súa casa e agora deixábao quedar mal, coma un mentireiro e un falabarato. Eu, pola miña parte, dixen que non se incomodara, que non tiña  ningún interese en falar con aparecidos e que se quería seguira a contarme como era a súa terra.

CARA ATRÁS. CAPITULO 7

October 29

  Non sei como cheguei a aquel pazo. Espertei e o primeiro que vin foi unha cara forte e ruda cuberta por una fina e peiteada barba. Os ollos expresaban unha admiración contida nun velorio máis ben longo. O nariz prominente parecía uliscar a miña resposta e a voz de esperanza voltoume ao mundo dos vivos.  Así me achei no  Pazo de Espasante e co meu anfitrión, que me atopou estarricado e medio morto. Montárame  na súa besta e conducírame cara á súa casa onde unha boa cama deu alivio ás miñas doenzas. O señor teimaba en saber o que me acontecera, pero eu seguía mudo chantado no leito. Desesperado deume por parvo e abandonoume ós coidados dunha ama vella e simpática  que, tirando de aquí e de acolá, fixo que a mudez fora ceibando ao pensar.

Eu non sabía que lle contar, non tiña  verbas para describir todo o que me acontecera, e menos, a humillación á que fora sometido . Que palabras ía utilizar para tal suceso. Agora non era que non puidera falar, era que non quería. A testa bulíame entre mentiras que eu consideraba idóneas para saír do trance , mais unha sensación nugallenta tíñame asulagado naquel leito no que fiquei por varios días.

A experiencia nos montes de San Paio rompera a miña virxindade para ensinarme os praceres e as dores da carne. Asi como viñan uns, viñan os outros, e na maior parte das veces uns polos outros. O mal vén para o ben e o ben para o mal. Esta foi a primeira cousa que me ensinou a vida cando cheguei a home.

       O tempo de convalescencia serviume para repasar moitos dos consellos  que  me foran repetidos na miña curta vida. Repasei os pecados da carne que condenaba a nosa Santa Madre Igrexa e pensei: “Errare humanum est”. Cavilei en dar perdón ós meus agresores, mais,  o sentimento clamaba vinganza nun recuncho da miña testa, e cando asomaba tiña que apretar os puños e os dentes dun xeito que convulsionaba todo o meu corpo. Estaba disposto a encontralos.

Na mañá sentín bater ferros. Fóra , no patio, o fidalgo de Espasantes exercitaba o seu brazo  no manexo da espada loitando cun criado, que suoroso, mal  como podía , paráballe os golpes. De seguida me erguín. Puxen a sotana, que aínda que cheiraba a fume estaba limpa e seca, e uns zapatiños mouros cunhas fibelas douradas que me deixaran ao pé da cama, xunto con roupa interior  e un abrigo de lona vello pero limpo coma  unha patena.

O pazo non era de grande luxo pero o seu estado era impecable. A madeira relucía de limpa e as alfombras que cubrían o chan daba non sei que pisalas. Baixei por unha grande escaleira que me levou diante da porta principal; crucei a estancia  e saín ao patio. Ó verme, o de Espasante fíxolle un aceno ao criado e pararon o combate. Achegouse ata min e deume a benvida ao mundo dos vivos sen que puidera conter un sorriso. Eu correspondinlle. Aquel home era todo un guerreiro. O seu corpo era grande como tamén os seus brazos e pernas. As súas mans poderían coller a miña testa e abarcala por enteiro. Colleume polo ombreiro dunha  forma familiar e levoume á cociña onde comemos xamón curado, pan e unha boa cunca de leite.

 

Tras coñecer o que me acontecera, iso si, omitido o da violación, propúxome perseguir ós bastardos, que así lles chamou el a quen me roubara, e darlles un bo merecido antes de entregalos á Xustiza. A miña resposta non se fixo agardar. Era o que o corpo pedía a berros: vinganza.

Ollar a fouteza de quen se  aprestaba a axudarme fortalecía a miña decisión. Penso que endexamais coma naquel momento bebín da podremia do odio ata saciar. Hoxe tremo só de pensalo. Que sentimento máis ruín e á par tan reconfortante. Acordamos partir cara a Monforte e na súa casa de alí pasariamos a noite. Antes de nos deitar fariamos parada nos mesóns, beberiamos bo viño e mirariamos de saber quen foran os meus agresores. Segundo o de Espasantes só nestes lugares, onde todo tipo de xentes, nobres, fidalgos, curias, cregos, campesiños e maleantes tiñan encontro, podiamos atopar algunha razón.

E así foi. Primeiro paramos no de Vilamelle. Había dúas ou tres persoas no interior. Soubemos de que cinco homes mataran un xudeu que ía camiño de Monforte para roubalo, metéranlle tal malleira que ninguén deu en coñecelo non sendo na roupa e no anel de ouro roubado e logo perdido por un dos asasinos, que non podéndollo sacar do dedo, sen máis, cortárallo. A xente corríaos cara  Distriz e Piñeira pedindo xustiza. Estes, segundo dicían,  miraban de se refuxiar nas tabernas da muralla de Monforte, onde uns agochan a outros presionados polo “hoxe por min, mañá por ti ”.

Dirixímonos á vila de contado.  Os cabalos eran bos, dunha cepa moura polo grandes. De camiño contoume o meu amigo que un antergo da súa familia estivera nas Cruzadas, en Cafarnaún, e de alí trouxera dous sementais, un negro e outro albo, deles descendían todos os seus cabalos e eguas, e mesmo facía bos negocios emprestando a súa semente. Sen decatarse falou e falou do seu antergo. Do forte que fora co mouro, de como fora recoñecido polo Papa coa distinción de Cabaleiro do Temple. Gardaba del a semente dunha especie rara de arbusto que precisaba moitos coidados e  que aínda hoxe plantaba no seu xardín, e nas noites de inverno,  cando o aburrimento se viña deitar ao seu colo e o viño non producía alegrías, chamaba ós criados e queimando na lareira un bo feixe desta planta xa seca, dispúñanse todos a rir sen saber por que. A min estas cousas parecíanme estrañas, semellábanme meigalladas ou contos de burla. Prefería non dar creto, aínda que coa cara mostrara fascinación.

 

         O camiño ía á beiriña do río. O aire de frío, compañeiro das augas,  susurrábanos que a neve ficaba nas altas montañas. Cabalgabamos ao trote sorteando choupos que curvaban a senda , parecían coñecer ben cara onde iamos. Nin unha orde lle tivemos que dar para que de súpeto se parasen nun claro á vista da abraiante torre da Homenaxe. A súa amea perdida daba mostras dunha vasalaxe a Castela de moitos séculos establecida.

O derradeiro gran señor da nosa terra, o descendente daqueles que no medo pactaron con Castela e fixeron de gardiáns para ela, morrera había dúas ducias de anos sen descendencia. E todos os seus apelidos, Castro, Osorio, Andrade, Lemos, pasaran a ocupar un recuncho na casa dun estranxeiro.

Alí estabamos, mirando para a inexpugnable fortaleza mentres o meu compañeiro me contaba parte da súa historia. Unha friaxe entroume no corpo e esporeei o cabalo na arela de encontrar o que buscabamos sen ningunha demora.

Chegamos. A luz do serán era tenue e unha brétema espesa ía emerxendo de todos os recunchos da terra, como se ésta gardase tanta humidade coma o rio mesmo. Algún farol empezaba a acenderse cara a Oriente, mentres xentes de moitos signos bulían de arriba para abaixo con moita présa, non sen antes indagar coas súas olladas a nosa identidade. Por moito tempo, e falo dos días que alí pasei, a sensación de que non había cristián na vila que non soubese da miña desventura asulagou o meu pensamento, e todas as faces me parecían cómplices dos meus ofensores. Como se as culpas do acoso da xustiza, que por mor do xudeu morto estorbaba a vida normal das xentes, me foran imputadas a min.

Un carpinteiro que traballara para o arciprestazgo do Incio, na capela do Ecce Homo e Santiago de Rubián, achegóusenos despois de seguirnos por varios barrios. No cruceiro de San Antonio e acochado na brétema, que nunhas horas fixérase tan espesa que non se vían máis aló de dúas varas, o home parounos para facernos saber que os que procurabamos eran os mesmos ós que perseguía a Xustiza e que o xefe era un fidalgo pobre pero moi bravo chamado Xoán de Lemos. Díxonos  tamén que paraba en Monforte, nunha casa do barrio das putas  onde tiña recoñecida reputación e poder, recalcando con cara de espanto, como queréndolono traspasar,: “ moito poder ”. Vin  empalidecer o rosto do de Espasantes, non dixo nada e só cunha moeda contestou á axuda que o bo do carpinteiro non afrouxaba. De famillia cristiá e amante facedor de ben, o homiño seguiu a falar comigo da súa procedencia. Eu escoiteino, tamén calei, e dándolle as grazas cunha aperta nos ombreiros,  dispúxenme a seguir ao de Espasantes que pensativo, montado xa no cabalo, daba a orde de nos ir. Por min continuariamos a rolda, mais o meu anfitrión convenceume de que a noite era perigosa, e que amparados na brétema podíannos causar moito mal.

Na casa  estaba a Sarela, unha criada nova moi ben feitiña, que segundo nos dixo xa levaba unhas horas agardando por nós. Os seus ollos grandes fitaban os meus. Pero non de luxuria ou provocación,  senón de sorpresa e benvida sincera.

 O portal era grande, de pedra de granito. Dous farois alumeaban as escaleiras anchas e baixas que daban nun descanso onde se partían para a dereita e para a esquerda. O pasamáns era de madeira e contrastaba coas formas das pedras, pois era  vello e rústico coma se fose  caer cun sopro de vento. No primeiro andar, collendo polo lado da esquerda, abríase un grande corredor onde me pareceu contar infinitas portas, a pouca luz non permitía ver a fin. Nunha delas veu a criada a me dar acomodo, e deixándome o farol que levaba canda ela, deume as boas noites.

A chambra era tan vella coma o pasamáns. Nin a limpeza daba aspecto ledo ao seu mobiliario: unha cama raída  feita nun nicho da parede, e  unha cómoda que lembraba tempos de esplendor e luxo. A fiestra daba á rúa pola que chegaramos e mesmo parecía que a friaxe da noite traspasábaa coma unha alma en pena.

Varios días  pasamos polas casas de putas; ninguén sabía cousa. Tamén miramos por outras adegas de distintos lugares dos que aínda  lembro os nomes: Reigada, Vascós, Chavaga, Brollón, neste último sitio voltamos ver ao carpinteiro, mais el finxiu non coñecernos  e nós seguímoslle o fío. Os da Xustiza xa se decataran de que nós andabamos buscando ós mesmos homes. Cando nos atopaban, nun cruce de camiños, nunha taberna, enredaban connosco e preguntábannos se sabiamos de algo. As contestacións eran sempre as mesmas: nin pegada deles.

Ó fidalgo de Espasantes fóranselle baixando os ánimos. Cada día semellaba máis desganado, amosábase coma se o deber que se impuxera fora unha pesada canga e nin tan sequera falaba. Eu miraba para el e convencíame de que non era cousa miña, que  eu non o  obrigaba a nada, e  se cansaba que abandonara.

Unha noite espertei cunha sede de medo. Antes de me erguer da cama pensei no frío que ía fóra. Só sacar un brazo do cobertor facía arrepiar todo o corpo, mais  aínda así dei un chimpo e púxenme de pé, morría por un trago de auga. Ás apalpadelas  dei chegado ao corredor, alí filtrábase unha pouca luz das escaleiras e xa puiden ver algo. Collía camiño da cociña cando bateron na porta cun grande estrondo. A Sarela descendeu ata o portón  pasando ao meu carón. Eu, ao estar na escuridade, fun invisible para ela. Tamén baixou o de Espasante que levaba un camisón branco ata os pés  e un pucho da mesma cor, realmente a súa estampa era cómica. Preguntaron quen era mentres abrían a porta, e dous homes entraron embozados nas capas e na brétema, que coma unha fumareda  coouse polo portalón sendo atallada con  habelencia  pola Sarela que se apresurou a pechar.

¡Que vían os meus ollos! Un dos homes era o tal Xan de Lemos que sen miramentos  berroulle ao de Espasante que qué lle quería, que andaba tras del coma se fose a mesma Xustiza. O outro faloulle de min, de como me atopara, da axuda que me ofertou. Iso si, descoñecía que os asaltantes foran eles.  Falaba con voz baixa e servil cara ao outro, ao que polo visto coñecía de abondo. Xan de Lemos falou con voz grave, moi diferente á que puxera coa muiñeira,  contoulle ao outro que roubar non me roubaran  ¿Que me ían roubar? O que si, que o Trenco , que así se chamaba o violador, me rachara o cu. Máis nada.  Que eles non roubaran ao xudeu , cousa que lle imputaban por andar de troula por aqueles lugares no día en cuestión. Que xa lle gustaría dar co que fora, e non había tardar en facelo.

Oídas estas explicacións, eu, impulsado por non sei que forza, deixeime ver no cumio da escaleira. Insultei coma endexamais o fixera. Chameilles porcos, asasinos, ladróns, cotrosos, obscenos… que sei eu cantas cousas máis saíron pola miña boca. Eles sen poder evitalo principiaron a rir, e a cantos máis insultos, máis risos. Co xeito dun capitán, o Xan ergueu a man e pediu silencio. Tras dunha pausa falou polo baixo coa Sarela, que obediente, subiu as escaleiras e colléndome da man levoume ao meu cuarto. Alí mostrouse cariñosa comigo e as súas verbas sacábanlle importancia á miña violación ata que agarimados, despois de facer o amor, ficamos durmidos.

Un pesadelo terrible espertoume no momento en que cantaba un galo. Ó meu carón, ben apretadiña a min, durmía Sarela pracenteiramente, un sorriso sinxelo asomaba na súa boca, e mesmo o seu olliño pechado mostraba un estado de gozo. Eu corría por unha fraga mesta, batendo contra carballos novos que dobraban ao meu paso. As pernas doíame e pesábanme coma se cargase cun grillón dos da cadea. A pesar da carreira, a sensación era de moverme moi a modo, e por tras, sempre a piques de collerme, viña meu pai, miña nai, o Manoliño, Don Cibrán, a Paca , Frei Nicolás, o muiñeiro, Xan de Lemos, o de Espasande, meu tío o abade cos seus cociñeiros e frades. Era capaz de recoñecelos a todos. Por diante, espidos, ían a Muiñeira, a Sarela e o Trenco facéndome acenos de que o seguira. Cando a anguria dos meus movementos se me facía máis insoportable un carballo veu dar en toda a miña face. Aí foi o punto en que espertei.

Fiquei un momento quedo recuperándome na vixilia, e logo funme desfacendo do corpo da Sarela para erguerme. Vestinme rapidamente e sen pensar, dirixinme á corte onde enselei o cabalo. Dispúñame a saír e lembrei as palabras e risos de Frei Nicolás: ”Non botarse ao camiño sen comida”. Así que dei para atrás, deixei o cabalo por un cacho, e voltei cun fardelo ben cheo de víveres. Vin aparecer, cando abría o portalón, ao fidalgo de Espasante. Pedía explicacións do que facía e eu dende o limiar, xa montando, díxenlle que me ía e que o cabalo leváballo por traidor. Galopei pola rúa mirando para atrás por ver se me seguían, a Sarela quedaba asomada na ventá e pareceume ver brillar unha bágoa nos seus ollos. Entón,  virei cara adiante tomando o camiño a Castela. 

CARA ATRÁS. CAPITULO 6

October 22

A mañá deixábase ver entre os punteiros mal cubertos polas tellas. Un raio de sol quentoume unha orella ata case queimarme. Cansos como iamos non me estrañou nada que durmiramos ata tan tarde. Revireime a modo e  comprobei que o meu frade xa se erguera e durante un intre o presaxio de verme abandonado asulagou o meu maxín.

Ós poucos minutos  confirmoume as miñas inquedanzas o muiñeiro, namentres a súa dona ollaba cara a min dun xeito lascivo. O demo  tentábame e eu estaba disposto a deixarme levar . Xa lle daría alcance ao meu compañeiro. Non me dei présa,  disfrutei do almorzo e finxín despois estar algo enfermo polo que lle roguei ao muiñeiro  que me permitira deitar para coller folgos antes da partida. 

Fun para o cortello, onde horas antes repousara e agardei ver a mesma mirada, coa que a muiñeira me regalara antes,  sen o marido diante. Non tardou moito. Veume coa escusa  dun pouco leite  para animar o corpo, e ao cacho, o líquido foi polas pallas dando ela nos meus brazos.

 Cando, xa cansos, repousabamos do noso folgo, apareceu o seu home cun pau.  Deume con el  en todo o espiñazo. Gracias que eu xa collera as de erguerme e saín escapado coma un lóstrego, poidendo agarrar alomenos a sotana. Lembro, aínda hoxe, que as pedras do camiño fixeran chagas nos meus pés e só cando reparei nelas fun capaz, non sen deixar de mirar atrás, de parar a carón dun valo moi baixiño. ¡Quen me diría a min que despois de liscar desa guisa, ía saír do paraño para o lume!.

Non puiden remediar sen embargo o riso que me veu á boca de xeito inusual en min, e de súpeto, sentinme satisfeito lembrando  a cara de moucho que puxera o muiñeiro, e facendo grandes esforzos, non fun quen de evocar nin unha miga de compaixón por el. Víñaseme  á testa tamén as verbas do fidalgo cando lle declaraba amor á dona e vin a cruz que o bo cristián do muiñeiro ía ter que soportar coa alfaia que tiña na casa.

Endexamais me rira de ninguén , e confeso que non sinto orgullo por telo feito desa vez. Mais a mocidade é de natureza ignorante, manifestándose sempre dunha forma malévola e desvergoñada.

Cos pés aínda magoados, logo de enredar un anaco nestes pensamentos, emprendín camiño. Non tiña andado ben unha legua cando unhas falas que me resultaron coñecidas viñeron dar ós meus oídos. Eran o fidalgo e os esmorgueiros  que facendo balance das súas trasnadas, comían e bebían entre barullo de risas e blasfemias. Eu fixen por pasar de largo seguindo o camiño, mais eles, estricados nun prado  baixo dun vello castiñeiro, percatáronse da miña presencia e impedíronme marchar como se tal cousa.

Alcumáronme o “santiño” e facían mofa do meu estado. Vendo os meus pes preguntáronme se facia algún tipo de penitencia ou se perdera os zapatos corrido por algún bandoleiro desalmado. Eu escoitaba con moito sosego e non respondía nada, pois xulguei mellor non incomodalos. Non pensei, ao primeiro, en cousa mala ningunha que me puideran facer, mais logo de telos aturado un cacho temín polo meu físico, sobre todo cando un deles, esbrancuxado e baboso, empezou a xogar coas miñas partes, louvándoas e agarimándoas de forma noxenta. Quíxenme escapar, pero no mesmo momento de intentalo xa tiña tres deles apreixando en min. Dous polos brazos e o outro, o pervertido, polo pescozo. Este, ao cabo, soltoume confiándome ós outros dous que presto se dispuxeron a turrarme ao chan, e nel fiquei de xeonllos coa testa  enterrada na herba e o cu revirado cara arriba. Nisto, escoitei ao que semellaba fidalgo dar aprobación de me inxuriar, e sen máis preámbulos sentín coma me erguían o hábito deixando a miña traseira ao descuberto.

Nunca souben que máis fixeran comigo aqueles. Só recordo a dor no corpo como se me afundiran coiteladas por todo el, e como se as chagas fosen queimaduras profundas.  Sen forzas para erguerme , arrastreime pola terra, e as verbas acugulábanseme na gorxa sen ser capaz  de ceibalas para pedir axuda. Sentín falar a varios camiñantes, pero deixeinos pasar sen incomodalos. Non era que non quixera berrar, é que non podía. Tal era o meu tormento.

CARA ATRÁS. CAPITULO 5

October 15

Frei Nicolás petou dúas veces na porta  e de seguido sentimos unhas falas e remexer no ferrollo. Unha voz demandaba a nosa presentación, así que eu adianteime a facela por se o sotaque estranxeiro do meu compañeiro puña trabas á nosa acollida. Ó abrirse a porta, o home envolveito nunha manta vella e raída falounos amablemente. Preguntounos a nosa procedencia,  e o meu frade apresurouse a respostar, como antes fixera eu, pasando por alto o de Ourense. Nós viñamos de Oseira e a noite, por descoñecemento do terreo, colleunos no camiño. Só precisabamos un teito e algunhas pallas para facer un sono.

Mentres eles falaban eu, por riba do ombro do noso pousadeiro, vin moverse unha sombra que pouco a pouco se foi clarexando ata formar unha persoa.

Ámbolos dous, ao verme reparar naquela beleza volvéronse cara a ela que, espantada, fuxiu por unha das portas. O home disculpouse pola súa muller; aínda era moi nova e tiña pouca idea sobre o senso do pudor.

A noite non foi tranquila de todo. Engruñados nun dos sacos de liño, sobre unhas pallas secas, tentabamos de chamar polo sono cando unhas voces de troula romperon na escuridade. Petaban na porta e chamaban polo muiñeiro, profesión na que non repararamos nin eu nin o meu compañeiro. Varios homes berraron insistentemente ata que o pobre do home abriu o portón. Os que viñan perturbar a noite  querían que lles moese un saco de millo, o que a todas luces  era algo inusual a tales horas. Os recén chegados insistían e o muiñeiro non tivo elección. Debían vir bébedos pois a súa fala denotaba certa exaltación.

As voces afastáronse, aínda que seguían dentro da casa. Eu, posuído dunha forza estraña, erguinme do leito e abrín a porta que daba a unha especie de almacén cheo de ferramentas nas que non reparei cousa, e onde estaba a  porta  principal. Mirei para un lado e para outro e vín saír dunha estancia a luz dun candil. Parecíase escoitar un rumor de falas apagadas coma as que utilizamos nas igrexas cando falamos con alguén para non estorbar a oración dos demais. De a pouco, funme achegando ata que xa colocado no limiar da porta comprobei de quen eran as voces. Un home con vestimenta propia dun fidalgo, de costas a min, tentaba convencer á noviña muiñeira de que xacese con el. Os argumentos que lle ofertaba era estar namorado dela dende que a vira e tamén que el era novo, ben parecido e fidalgo, mentres o seu home era vello, feo e vulgar. Ela retiña o riso e coqueteaba con el un pouco nerviosa, supoño que pola cercana presencia do marido, mais de ningún xeito cedía ás propostas do cabaleiro, que algunha labazada levou nos seus intentos.

Nese mesmo intre fortalecíanse as voces que entretiñan ao muiñeiro como se viñesen cara min. O fidalgo rouboulle un bico á moza e fuxiu pola fiestra que a muller se apresurou a pechar. Frei Nicolás saíu e achegouse.  Inmóbiles, sen saber que facer, o meu frade e mais eu agardamos ós homes que saían dunha das portas contiguas que sen dúbida conducía ao muíño. Viñan estes dando as gracias ao muiñeiro por ser tan amable e facerlles o servicio a horas tan serodias. O máis argallán púñalle por tras os cornos feitos co maimiño e o furabolos da dereita, que baixou cando nos viu a nós pondo cara de coitado.

Frei Nicolás  non deixou que o muiñeiro abrise a boca, por máis que o tentou ao vernos alí a nós. Contoulle que nos espertaran uns berros inquedantes, feitos, como máis tarde soubemos,  pola dona da casa  atormentada por un pesadelo terrorífico que nós escorrentaramos. Non rematara de falar, cando a muller saíu dándolle as gracias ao meu compañeiro por ter sido tan piadoso co seu padecemento mentres este, sacábase importancia por telo feito.

Os homes tentaban disimular o riso, e a verdade é que non o facían moi ben porque o pobre muiñeiro ficaba atordoado ollando para todas as caras coa face desencaixada semellando desconfianza. E así ficou, quediño, ata que todos os que alí estabamos  fomos desaparecendo.

CARA ATRÁS. CAPÍTULO 4

October 8

A mañá fora boa e axudáranos a adiantar un bo treito. Dende os altos podíanse ver os vales que teriamos que cruzar e o camiño víase serpear por eles oculto moitas veces polos castiñeiros e carballos que formaban mestas fragas ao seu carón.

O meu compañeiro deu en falar da paisaxe da súa terra. Cada palabra era coma se me estivese pintando todo aquelo que iamos contemplando e atopando.  Deime conta  e fíxenllo notar. Efectivamente, o seu país era cuspido a este. As súas cores, as súas falas, o cheiro dos seus montes semellaban os de certa rexión de Francia máis aló de Lyon, onde o Ródano sulca con forza pequenos vales, escondidos dos fortes enfrontamentos que xunguían a Europa daqueles tempos. Cando así falaba, enchíaselle o peito  e suspiraba como querendo mostrar o agarimo que un lle pode ter á terra.

Paramos para xantar ben pasado San Cristobo de Cea. O noso paso fora apurado, non enredaramos con ninguén. A xente ollaba para nós con sorpresa e saudábanos como se lles causase estrañeza ver xuntos a un secular e un regular de camiño. Encontramos un cruceiro vello nunha encrucillada onde agardaban por nós dúas penas baixiñas que semellaban unha mesa co seu banco. Eu saquei do meu fato uns anacos de pan que gardara na miña cela na noite anterior por se me daba a fame entre soños, ao que o meu compañeiro non puido conter unha risotada. Parecíalle de tolos saír a facer camiño sen ter collido algo máis de viandas, vista a fartura do mosteiro de onde viñamos. El, polo seu lado, sacou máis pan , un bo anaco de queixo e outro de touciño, ademais dunha bota que máis tarde comprobei que contiña un licor que quentaba os ósos e maila cabeza.

Disfrutamos do xantar sen fartarnos e recollemos as sobras con moito agarimo para voltalas a aloxar no seu descanso. De súpeto, escoitamos un forte barullo que se achegaba polo camiño na nosa dirección. Era un feixe de homes que medraba cada vez máis e que maldicía e movía nas súas mans paus e machadas dun xeito ameazante. Nós, coma se tal cousa, emprendemos a marcha. Eles, de a pouco, fóronnos dando caza e puidemos escoitar como increpaban os nosos hábitos. Canto máis se achegaban máis nos insultaban, e os seus risos teño que recoñecer que causaron no meu corpo gran desacougo. Cando esperabamos ser algo máis que aldraxados, unha voz rexa tras nosa reprendía os modos dos máis ousados dando razóns que fixeron calar os berros.

Logo doutra pequena parada retomamos a marcha. Iamos na testa da gran chusma acompañados polo home que impuxera orde. Este presentóusenos como Fernán Xoanes e explicounos o motivo de tal rebumbio. Ó parecer un tal Ensenada, nas Cortes de Castela, quixera instaurar para todos os reinos da Coroa un tipo de imposto ou trabuco ao que lle dicían a “Única”, isto ocasionaba entre os homes libres do campo unha grande serie de transtornos. Movidos pola inxusta promulgación ían cara a Ourense onde pretendían instar ao Estado a que recuase nas súas intencións.

Ó entrarmos en Ourense, a xente corría a refuxiarse nas súas casas. Os homes que connosco viñan petaban nas portas e berraban na contra da Única. Nalgunhas casas entraban e collían pitos e ovos, pelexos de viño e cuncas cheas de caña que algún nos veu ofrecer. Nós seguiamos a marcha sen saber onde iamos, engulidos na inmensa grea. Chegamos ao pé da Sé catedralicia e miramos de que nos abriran as portas, pero  ninguén atendía as nosas súplicas. O edificio parecía baleiro de xentes e as fiestras semellaban estar fortemente pechadas. Ninguén asomaba nin por curiosidade.

  A noite botábase enriba e non tiñamos onde durmir. Acurrucámonos nunha das portas e viamos correr ós rebeldes dun lado a outro saqueando as casas ricas. Nisto, abriuse o portón grande e del saíron xentes de sotana armados con espadas e lanzas e sen reparar en nós, dirixíronse cara algúns homes que lles berraban ós dunha casa para que lles abrisen sen máis espera. Ó comprobar  estes que os cregos e seminaristas (algúns semellaban moi nenos para seren cregos) ían cara eles, botaron a correr por unha das rúas. Ó pouco tempo eran os cregos os que corrían en retirada. Así, con escaramuzas deste tipo, foi pasando a noite ata chegar o día. Nós estabamos cansos de non ter durmido e só gracias ao Fernán Xoanes que nos brindou un teito nunha das casas ocupadas, puidemos descansar un pouco e abrigarnos do frío que naquela época do ano era grande.

Catro días coas súas noites pasamos o meu compañeiro e mais eu deste xeito. Iámonos arranxando co pouco que tiñamos e con algo que o noso benefactor revolucionario agachaba sempre para nós: un anaco de touciño, algún chourizo, unha pintiña de viño. Os insurrectos seica rebentaran un edificio da cadea e ceibaran  todos os presos. O comandante militar Xosé Marquina, que así souben que se chamaba, paseábase coa gornición de acó para aló sen dar posto freo á desorde que invadía a cidade e que xa empezaba a disgustar ao propio Fernán Xoanes. Este agardaba que uns dous mil labregos máis avantaran  cara á cidade, o que non daba sinal de acontecer.

Ata que na tardiña do cuarto día, o bispo Quevedo Quintana mandou a un seu familiar a parlamentar, e atraéndose a simpatía de Xoanes logrou que os rebeldes desistiran de seguir coas súas feitorías, e a paz, logo do abandono da cidade polos labregos, iso si, sen unha boa parte deles que ficaron para seren xulgados, voltou á vila. O máis curioso de todo o asunto foi que nós fomos tomados como dirixentes da revolta malia á exculpación pública que fixera de nós o Fernán Xoanes.

Coma bandidos roubamos dous cabalos que para nós parecían ser postos nunha das rúas confluentes á Praza Maior e saímos en escapada de Ourense cara a Monforte de Lemos, por estimar o meu frade que era mellor dar un rodeo e non tomar directamente o camiño de Castela, no que a bo seguro tentaríannos de dar caza os homes da Xustiza.

 

O camiño ía a carón do río escoltado por altas montañas que formaban vales nos que parecía que o clima se suavizaba dun xeito notable. Ó chegar ao lugar de Os Peares encontramos cun pastor pequeniño cuberto por unha pel de ovella e un vello elmo de guerreiro na testa, que me deixou abraiado. Alí o camiño desfacíase en dous que levaban o mesmo destino. Un ía polo Sil camiño de San Estebo para logo continuar a Canaval e Monforte; o outro ía tamén a Monforte, mais polo Miño, ata apartar del en Pantón. Preguntámoslle ao bo do home (que en verdade o seu falar semellaba un canto celestial polo doce do seu acento) cal dos dous era o menos transitado por mirar de coller ese e pasar inadvertidos, e contestounos que o de Pantón. Seguimos esta vía, non sen poucos problemas para meter os cabalos na barcaza que nos cambiou de ribeira, e puidemos comprobar coma empezaba a serpear pola montaña arriba ata deixarse de oír o río, pois xa era noite e só sabiamos del polo bruído que a auga facía no seu bater contra os penedos que franqueaban a canle constantemente.

A noite e a lonxanía do río refriaran o tempo. Por veces baixabamos dos cabalos debido á angostura do camiño que nalgúns treitos mostraba uns precipicios enormes que impuñan máis se se estaba sentado nas ancas do cabalo. Paxaros da morte e outras alimañas facíannos compaña e só elas presenciaban o noso silencio. O meu frade rompía de treito en treito este silencio para me preguntar se tiña “peur”, palabra que eu ao primeiro non souben o que significaba, mais despois identifiquei como medo. Eu dicía que non  e seguía a andar.

Deume para pensar nas cousas que deixaba atrás, o mosteiro, a noite de lobos na que chegara a el, a mesoeira do Deza e por fin no meu querido e esquencido don Cibrán.

Cavilei nel, na súa coita e no que sería del sen min. ¿Que ía pensar cando vira que non voltaba? Quizais mandara aviso a Oseira para saber do meu paradeiro. Seguro que se ía preocupar moito cando as novas de volta  foran tan estrañas. Lembreime del con tristura, coa pena que asulaga a alma cando un perde un ser querido. Por un lado sentíame traidor e, por outro, víame desafiando a vida ousadamente, como se estivese a forxar o meu fado. Non era capaz de discernir cal dos dous sentimentos se mostraba con máis forza. O único que sabía  era precisamente que non sabía nada do mundo, e este agardaba por min aí fóra, desafiante e coqueto, atraéndome cunha forza indomable.

Cando xa  pensabamos que iamos ter que durmir ao sereno , albiscamos unha luz  entre unhas árbores  que movía o vento, que ata este punto fora  maino. O andar levábanos irremediablemente onda ela e determinamos de parar por mirar se nos daban pousada.

CARA ATRÁS. CAPITULO 3

October 1

Frei Nicolás ficou en Oseira debido á precariedade do tempo. Illados do mundo, a neve a caer sen acougo,  enchíamos os días con conversas sobre temas moi dispares: a xente, a historia, a filosofía, a retórica, a poesía, a Igrexa. Esquencín por completo as doenzas do meu querido don Cibrán e o meu pensamento só se concentraba nas ensinanzas que recibía naqueles doces paseos polo claustro ou nas curtas estadías na biblioteca. O señor Abade nin reparaba en min. Moitas veces cruzábame con el, que sempre ía de camiño a algures, e nin ollaba para a miña face.

Unha mañá erguinme do leito e ao mirar polo pequena fiestra da celda comprobei que o tempo mellorara e claros de herba verde deixábanse ver entre a neve. Puxen a sotana e apresureime a baixar ao templo, onde  Frei Nicolás estábase a despedir dun frade panzudo de aspecto bonachón. Axiña, despois de que o outro se afastara,  pregunteille ao meu amigo a que viñan esas despedidas, ao que el respostou que tiña que proseguir a viaxe. Penso que se fixou no efecto que tal nova produciu en min. Acendéronseme as meixelas e unha calor húmida bulíame por todo o corpo. Para tranquilizarme, visto o meu estado, soaron na súa boca palabras de consolo e agradecemento.  Insistín en que podía volver a nevar e quizais conviña esperar un ou dous días para ver se se estabilizaba o tempo. El daba argumentos na contra das miñas intencións, que facían da súa inminente marcha unha cuestión de feito. Nestas pláticas, fomos os dous ata a cociña por mirar de comer algo, e xa alí, mentres o Frei Nicolás comunicaba a súa marcha ós cociñeiros, eu dáballe voltas ao maxín buscando unha solución ao que para min representaba un incomodo: abandonar a compaña de tan bo e sabio home. E atopeina. Sen mediar palabra saín da cociña cara ao claustro, bordeeino e subín rapidamente as escaleiras que levaban á miña celda. Recollín nun fato as miñas escasas pertenzas e busquei ao Abade a toda présa. Estaba na Sancristía ordenando unhas follas nun cartafol, comuniqueille que voltaba a Santiago e que a miña estadía entre eles fora moi proveitosa para a miña formación. Contestoume que pensaba que eu xa tiña marchado, e que considerara ben raro que o fixera sen despedirme. Mandoume axoenllar e  deume a súa benzón facendo no ar o sinal da cruz.

Vin dende un outeiro como saía Frei Nicolás . O seu paso era firme e longo, tripaba na terra sen mirar para ela. Os ollos dende lonxe semellaban mirar altivos e fixos cara ao cercano e curto horizonte. Agardei por el mentres maquinaba nas explicacións que lle ía dar sobre a miña actitude: pretendía seguilo coma discípulo. Pero cando nos atopamos, esvaeuse todo canto tiña pensado dicir e espeteille en dúas palabras a miña decisión.

Ó primeiro, a reacción do frade foi de comprensión, ollaba para min de arriba a abaixo facendo un aceno de burla indicándome o meu mofante proceder. Logo, máis serio,  disculpándose polas súas gargalladas e invitoume a desistir de acompañalo. Faloume do fado dos homes, de que cadaquén tiña que andar polo seu camiño. Ladaíñas que eu xa aprendera antes e ás que nunca fixera caso; quizás o meu destino estaba en ir tras dos homes ata que a morte viñera a buscarme. El insistiu con grandes verbas e no remate, vendo que a miña  cisma non mudaba, chegamos ao trato de que eu andaría uns días con el e logo voltaría a onde me correspondía. Emocionado, asentín.

Así emprendemos a marcha cara ao Burgo de Ourense, ou Ourense das Burgas, que endexamais lembro cal dos nomes é  axeitado, cousas do tempo e da memoria.

CARA ATRAS.CAPITULO 2

September 24

 

 

O tempo non axudadaba ás mulas que tiraban do coche. As vías fixéranse camiño lamacento no que centos de rodeiras mostraban o intenso tráfico que a cidade atraía.

Chegamos a Oseira cando caía a noite no medio dunha grande nevada. Antes, pararamos no Deza nunha taberna chea de xentes de comercio que aturulaban animados polos movementos da mesoeira. Unhas patas de porco moi ben guisadas, castañas cocidas e viño, déranme folgos para seguir a marcha polo camiño de Camba que pouco a pouco, ao gañar altura, fora trocando a lama por neve. Cando vin o mosteiro o corazón disparóuseme con forza e ledicia. O meu parente mandou un frade novo e delgadiño a me recibir á porta. Case sen folgos deume a benvida e non puiden entender o seu nome que tivo que repetir varias veces.

Frei Fiz , apañando a miña escasa equipaxe, conduciume ao interior do convento e indicoume onde estaba todo: as celas, a capela, o claustro, a cociña, o comedor, a biblioteca. Logo guioume onda o Abade que, sorrinte, agardaba a miña presenza.

Non sei de cantas cousas falou. Preguntoume pola miña familia, polo meu don Cibrán, polo Bispo. Aquel  home falaba e falaba sen freo. Cando cansou, levoume á cociña, ordenou que me deran de comer que seica eu debía traer fame e desapareceu sen máis explicacións.

Deixárame atordoado o señor Abade don Xeneroso, que así se chamaba. ¿Como ía contar a miña coita a semellante home? Por non ter, non tiña por certo ser capaz algún día de contarlle nada. Tal foi a impresión que me deu.

A cociña tiña un bo lar no que varios monxes trebellaban cos cazolos. Un deles escoitara o que dixera o Abade e logo de enredar un intre sen me facer caso, ergueuse cara a  min e colléndome do brazo presentouse coma Frei Romario. Acompañoume á beira dun que comía e díxome que era un frade de viaxe que facía pousada no mosteiro. Chamábase Frei Nicolás, e era franco. Eu acomodeime facendo un aceno de amizade e conteille os pormenores da miña chegada. Non se inmutou, seguía a comer nas patacas como se non ouvise as miñas palabras. Movía a culler con destreza e as féculas parecía que seguían a fumegar na súa boca. Non fixen caso e continuei a falar de cousas banais nas que ninguén dos que alí estaban parecía reparar. Eu era novo, e a esas idades, xa se sabe, parécenos que o silencio manca os ouvidos. Seguramente eles comprenderon o meu proceder no reflexo da idade nos meus ollos ¡Quen sabe!. Só calei cando o xantar veu ás miñas mans, e delas á boca. E aínda con esta chea, algunha verba ceibaba de satisfacción e agradecemento. Despois servíronnos viño quente mesturado  con mel destas terras que tiña grande sona. Aquí acompañáronnos os dous frades cociñeiros que de seguida principiaron a poñerse ledos e a falar, como se rematar o traballo lles enfeitizase a persoa.

Falaron longo co francés  de Xan Eudes e o seu Sagrado Corazón de Xesús, de como foran expulsados os xesuítas por Carlos III e outras máis cousas de tempos pasados que eu coñecía, mais sen telas moi claras. Frei Nicolás escoitaba atentamente, asentía de cando en vez e miraba coma un moucho cos ollos ben abertos.

Cansos do conto, os cociñeiros, entre risotadas e retrancas que eu non entendín, desapareceron por unha porta reclamados pola campá que ordenaba oración. Nós,  non sei por que,  ficamos sentados contemplando o lume. Nisto, o francés principiou a falar. A súa voz non era moi grave e as verbas soaban con acento estraño, ata o punto de semellaren moitas incomprensibles para min. Púidenlle entender que el fora xesuíta e seguidor de Eudes, mais que había anos tivera que ingresar nos Escolapios trala disolución da Compañía polo Papa Clemente XIV. Agora seguía a Xoán Bautista de Lasalle, pero el non era un ignorante coma o eran os cociñeiros, xa que estudiara a moita xente importante e gustaba de non entregarse a unha causa cos ollos fechados;  el era un amante da  Razón.

Ó oír isto, un sentimento de ignorancia sacudiu a miña testa e comparábame cos cociñeiros, que aínda sabían máis ca min. Vin no home unha grandiosa arca do saber e escoitábao con fonda admiración. El lera a Montfauçon, Muratori,  Maffes,  a un tal Febronius, ao cal non lle sabía o verdadeiro nome.

Foron horas de plática que abriron en min unha ansia por  que non rematara o seu discurso. Que a Razón viña dada por Deus pero conducíanos ao Saber a través do pensamento, da realidade e a súa análise, da información, do contraste. Que a Natureza nola dera Deus para dominala, para extraer dela todo o que precisaramos. Que Deus non pensaba só en castigarnos, deixábanos sós e quería que prosperaramos en todos os niveis. Que todos os humanos eramos iguais ante Deus, e debiamolo ser ante os demais homes.

Non sei ben de que máis falou, a non ser unha cousa que me impresionou moito. No ano 1787, nas Américas, un país separara o Estado da Igrexa nunha carta de Constitución, declarando liberdade total de cultos, igualdade de todos os homes e a desaparición de privilexios por motivos de sangue ou liñaxe. Esta nova produciu en min grande desacougo. ¿Como ían desaparecer os estamentos?¿Como ía ter os mesmos dereitos un porqueiro ca min?  Endexamais pensara nesas cousas e dábanme calafríos cavilar na caída  da miña realidade. Mais non era rexeitamento. Era como se o descubrimento quixera arrastrarme e unha atracción me empurrara deica o descoñecido.

CARA ATRÁS. 1º CAPITULO

September 19

 

             Digamos que a miña vida non foi cousa doutro mundo.  Despois de me ordenar sacerdote  fun servir de axudante ao Capelán Maior da igrexa das Bernaldas. Chamábase Cibrán, alto,  pálido, cos ollos saltóns e tristeiros, da cor dun ceo gris. As mans delgadiñas e afiadas tremían a todas horas, mesmo na consagración, e moitas veces eu suxeitáballe a vinaxeira para que non derramase o viño. Neses momentos fitaba para min e sen dicir palabra agradecíamo cos ollos, que se fechaban en sinal de asentimento.

Cando cheguei por primeira vez diante del, examinoume e eu tentei de lle bicar o anel como estaba mandado. Fíxome erguer e abrazoume como se fose o seu fillo. Penso que  me incomodou un pouco tan inusual saúdo, anque quizás fose isto a estopa que  fixo prender en min un cariño especial. Funlle agarrando tal aprezo, que non había cousa que se lle antollara , e que estivera da miña man, que non tivese. Porén a el non lle gustaba que andara sempre a carón súa coma un canciño. Eu, ao primeiro, obedecíao e buscaba ocupacións lonxe, pero máis adiante, facendo caso omiso do que me ordenaba e abusando da súa pouca vontade, axexábao a todas as horas.

Sabía se ía confesar as monxas, se estaba rifando co sancristán, ou se ía á visita con outros curas, ou mesmo co arcebispo. Lémbroo  reñendo en min docemente, dicíndome que debía ocuparme nos meus asuntos e fixar a miña vida en min mesmo e no Noso Señor, xa que do contrario cando el faltase íame saír un gran baleiro na alma que tardaría moito en encher. Eu non lle facía caso .

Así pasou un ano e a medranza levoume a ser un pouco máis home. Foi entón cando o meu aprezo se fixo preocupante, preocupante porque necesitei saber moito máis dos pensamentos do meu capelán. Os seus desacougos, causaron en min unha teima delirante que me inspirou un instinto protector.  Se me dicía que estaba mal eu miraba de saber a orixe da súa queixa e de buscarlle unha solución, que na meirande parte das veces era acertada.

Ás tardiñas, falabamos de Deus arredor da mesa da sancristía. A Paca baixábanos o leite mazado con rosquiñas de manteiga. Parolabamos canto nos deixaba o tempo, e discurriamos disercións que hoxe calificaría de humanistas e naturalistas máis ca teolóxicas.

O capelán era boa persoa. Nada tiña que dicir dos  erros dos demais, aínda que reprobara moitas condutas. Quero dicir con isto que ollaba ós humanos como pecadores natos pero sen escandalizarse o máis mínimo. O que non podía aturar era a hipocresía do poder que, instalado no luxo, deixaba apodrecer a moitos homes na miseria de pan e espírito. O capelán pecaba, e el sabíao ben, de moitas cousas pero non era un farsante.

Un luxo representaba para min escoitalo falar de vagar, sen soberbia, entre grolo e grolo de leite. Un luxo que non desaproveitei e do que agora estou tirando partido. Síntome neste momento máis preto del que nunca. Quizás sexa porque estou en disposición de comprendelo mellor que naqueles anos de xuventude, nos que as cousas me impresionaban grandemente sen entender de todo os significados diversos que se agachaban tras das palabras, dos pensamentos.

Aínda non sei moi ben porque me contou aquilo. Gústame pensar que polo amor que me tiña e pola grande confianza que depositaba en min. Ás veces a dúbida malogra na memoria esas lembranzas, e vexo un home farto de todo atopando no seu discípulo o desafogo para ese peso que levaba dentro.

Cando el ceibou a súa alma era noite. Sentáramos a carón do lume cunha pinta de augardente. Ía moito frío naquel inverno que comezaba, e mentres falabamos estirabamos as mans cara ás lapas, quentándoas ata doernos e logo refregabámolas para enfrialas. É agradable  a calor no rostro e logo sentir como se van pechando os ollos. É neses momentos cando o poder das palabras troca en algo máxico e roza a infinitude divina. É cando a Razón, por medio delas, nos achega ao auténtico. Poida que leve verdade o pobo cando deposita espíritos e trasnos en todos os puntos imaxinabeis da existencia, poida que sexa unha forma vulgar de nomear o poder de Deus. Tanto ten como o nomeemos. A causa é a  mesma e nós, os ministros da fe cristiá, dicímoslle Deus.

Non sei con exactitude de que tratabamos, o único que recordo é que un nome de muller xurdiu entre a nube de palabras coma un son livián. Isaura era unha verba feminina, nunca outra parella a ela asomara no noso vocabulario. Por que ese son mudara o meu semblante? Era acaso a manifestación do demo na palabra pronunciada?

Isaura. Doce coma a saiva das plantas do anís, doce coma esa calor que desprendía o lume da lareira. Eu ben a coñecía de ir ao coro darlle o Santísimo Sacramento. Era nova e tiña pouco máis da miña idade. Nas confesións dela co meu don Cibrán fora nacendo un amor recíproco que había moito tempo os tiña chantados nun sentimento de culpa e que, a xulgar polas verbas do meu señor, calquera día podería desbocar nunha grande traxedia.

Non é doado explicar todo o que el ceibou aquela noite. As bágoas corrían pola súa meixela mentres os ollos fites nalgures palpabrexaban sen pausa. Quixen chorar con el, desexei tranquilizar a aquel home que se me amosaba coma un meniño desvalido.

Quizais fora pola miña idade, quizais polo inopinado das súas inquedanzas, non o sei, pero fiquei calado e só fun capaz de collérlle as mans con forza. Deunos o día, o lume só era un fato de cinza que ás veces faiscaba como negándose a morrer, pero eu seguía preso ao Capelán e sentindo o frío que se ía apoderando dos meus cadrís.

Supoño que sería o barullo que armou a Paca co seu espertar o que nos volveu á realidade. 

Aquel día cadaquén viviu por separado, e se nalgún momento nos atopabamos, mirabámonos ós ollos e o don Cibrán suspiraba  profundamente.

O malestar do don Cibrán era  cada día máis visible, o seu rosto murchaba a cada hora e eu non podía aturar aquela situación. Ocorreuseme finxir que un curmán meu, que era abade do monsteiro de Oseira, reclamaba a miña presenza; quizás alí, alonxado da cidade e da súa compaña, poidese atopar un consello para axudar a que aquel amor imposible non tornara en traxedia.

Aínda podo ollalo, teso e pálido, nas escaleiras do convento, acenando coas mans. Despedindose de min sen imaxinar sequera que aquela sería a derradeira vez que nos veríamos.