July 14

O  XACIO

Nacín de pai xacio e nai costureira. El raptouna cando lavaba a roupa á beira do Miño;  levouna  polo río adiante a unha  terra descoñecida onde fun creado eu. Nacín xa de volta, e gardei o segredo das escamas nas miñas costas toda a vida. Endexamais home nin muller me viron espido, a non ser aquela muller miúda e pensativa que foi miña nai; quen , co tempo, segundo conta a xente, trocara  o seu sorriso vivo e ledo nun aceno de mofa dende a desesperación. Convertendo a súa, nunha vida de choros e soidade.

Dende que puiden camiñar só, sempre fun ó río falar co meu pai. Mesmo hoxe sigo a escoitar a súa  voz acuática, dende tan lonxe, que parece proxectarse nas estrelas para vir  dar pulo ó meu relato.

Naquelas conversas, ensinábame sobre o aquí e o acolá. Dicíame a miúdo que sentía non poder aprenderme artes de demos, porque a miña condición medio humana impedíame entrar nunha lóxica de pensamento moi superior. Adoitaba de me dar consellos sobre mulleres que eu, ó principio, non entendía moi ben, mais que logo, cos anos, fun entendendo. Unha advertencia común nel era que tivese coidado con xuntar cunha sucuba, que vén sendo a muller de natureza demoníaca, posto que o froito dun medio home- medio trasno coma min cunha desa  caste sería un ser arrepiante que podía facer moitos estragos contra da humanidade. E aínda de non ter quedado preñada era igualmente perigoso xa que despois do axuntamento, cargábanse de veleno pouco a pouco ata cravarlle a un a lingua na perdición, na calumnia e na humillación constante.

De seguido, acostumaba a dicir que os demos eran demos pero non tanto como dicían no mundo os homes, que se tiñan feito algunha trasnada non significaba que lle quixeran mal á humanidade.

Lembro que ía ver ó vello sempre moi ledo . Corría  polas costas cara abaixo coma un tolo, coma se o río chamara por min co seu enxordecedor bater nas pedras, co seu reflexo do sol, máis concentrado e forte nas escamas deste xacio vello e bonachón que agardaba por min para contarme contos e historias que el aprendera neses mil e douscentos anos que levaba nas augas do Miño, dende que Bel e Sar ficando sos, se uniran en carne  e fecundaran ós seus fillos: Lelión, Xalec, Lum e María, chamada así por ser a designada para continuar a estirpe dentro da nova orde cristiá que se impuña sobre o cosmos dos antigos deuses. Lum era o nome do meu pai, o máis pequeno dos machos. Demo de condición, igual que os seus irmáns Lelión e Xalec, se ben estes non eran xacios, pois dende nenos foran confundidos cos humanos e da súa descendencia o meu pai endexamais cousa soubo.

Toda a súa sabenza viña por boca dos seus pais, ós que eu non podía nin ver nin sentir directamente; pero a miúdo, amosábanse nos seus soños, facendo cousas estrañísimas. Describindo no espazo, cos seus brazos, figuras xeométricas, con xestos lentos e maxestosos que producían un lene asubío ó cortar o ar cuberto dun po da cor do ouro. Eles coidan a meu pai e sérvense del aproveitando a súa condición de trasno para facerlle encomendas. Bel e Sar enseguida saben quen de nós ten fame e aparécennos nos soños chamándonos e levándonos ata Lum, que nos dará de comer e alimentará o noso corpo e a nosa imaxinación.

DON PEDRO  “O CHEAS”

Contan que Don Pedro “O Cheas” tiña unha lombriga “solitaria” metida no corpo, polo que o seu aspecto era o dun rapaz, malia ós seus abundantes anos: Pequeniño, delgado e musculoso. Cando xa era un mozo, viñera vivir á vila dende o seu lugar na Ponte do Bizo. Traballara de camareiro no Casino ata que se retirou sendo moi querido por todos.

Só na súa faciana, e no brillo dos seus ollos, un podía botarlle a idade ademais de saber a hora que era. Se estaba pálido e os ollos semellaban enxoitos coma dous figos pasos, eran sobre as dez da mañá; se xa tiña un chisco roibas as meixelas, e os ollos chispeaban un pouquiño, aveciñábase o xantar; e cando un aceno na boca torta e burlona asomaba, xa estaba ben entrada a noite.

A súa vida nos derradeiros anos era ir de bar en bar. Visitaba a tódolos taberneiros, que o coñecían ben, e aínda non chegaba a entrar pola porta dos establecementos xa lle tiñan o viño servido. A este ir e vir chamáballe o “viacrucis”, chegando a facer ata catro nos mellores días.

El mesmo propagara o conto de que tiña unha solitaria como compañeira. Chanceaba sobre ela e gustaba de dicir que lle saía moi cara, que aínda enriba de non pagarlle aluguer ningún, comía coma unha lima, que non se cansaba de pedir máis e máis. E por se isto fora pouco era unha borracha empedernida, a moi condenada. Así era que Don Pedro “O Cheas” tiña que ter unha gran paciencia para emborracharse xa que a compañeira non se vía saciada endexamais, e só nalgunhas ocasións esta, xa de madrugada despois de darlle a fartar, ficaba durmida. Cando así pasaba, Don Pedro púñase máis ledo que de de costume e as pernas tornábanselle áxiles. Neses momentos bailaba só ou con quen se prestara, e el mesmo facía a música asubiando e batendo palmas. Cando canso deixaba caer o seu corpo sobre da primeira cadeira que atopaba,  falaba da súa vida de mozo, do ben que o pasara coa Sariña do Muíño, que non casara con ela por pouco, que ben que lle fixeran as beiras á súa familia. E tamén coa Sabela do Quintillán, que se algunha vez esta se fixara nun home fora nel. Falaba das liortas que, por unhas e outras, aínda hoxe tiña que gastar pistola, “polas cousas”, coma gustaba de dicir, “que veñen de antes”.

Casar nunca casara, e ríase cando repetía, e endexamais se cansaba de facelo: “¡que caraino hei de casar!, ¡como se non me chegara a min coa Rufina, a miña borracha inseparable que come e bebe máis ca sete mulleres xuntas con catro cativos cada unha!”.

Contan que cando morría, delirando, falaba coa Rufina. Dicíalle que agora ía ficar soa de verdade, que ía ter que deixar de beber coma el. Mais que tivese paciencia na abstinencia que xa se verían no outro lado, aínda que iso si, sen corpo.

Din que Don Pedro “O Cheas” morreu sorrindo, que só unha bágoa asomou no derradeiro momento por un dos seus  ollos. Da súa leal compañeira non se volveu  saber cousa.

O CIPRIANO

O Cipriano era pequenote e non moi ancho de costas. Tiña, como non, o nariz colorado e os ollos alumeaban coma dous candís de carburo.

Cando mozo  casou coa Carolina, unha moza loira e grande de Buxán, e coma tantos marchou para Europa. Alí botou ben anos, pero á parte de aprender un pouco castelán, cando retornou só trouxo algúns cartiños aforrados e unha carreta de ferro chea de pezas de fontanería na que, segundo el contaba, un alfandegario pintara con xiz “cosa de loco”.

Os cartos puidera empregalos no soño que tivera toda a vida, mercar a viña do Cabrera, unha das máis feitas do lugar. Ela soa podía dar de cen a cento cincuenta canados de viño. Mercou a terra e deixouna a ermo, de pouco a pouco fóronlle morrendo as cepas. El lonxe de se amolar aturuxaba e aledábase de que así fora, cousa que estrañaba a tódolos veciños que ó pouco tempo xa o trataban de tolo.

Un día, no que eu traballaba na Lavada, achegueime na parada do almorzo xunta del, que andaba a rozar uns toxos nunha herdanza que lle tocara polo pai. Convideino a xamón, pois viño tiña el de abondo , e falando e falando, saíu o conto da viña , onde eu  “paliquei”:

– En verdade que estás ben tolo -eu con el tiña unha grande confianza-, mercar a viña que sempre desexaches, coas grandes muras como ten de “alomenos” catro fíos, coa súa adega tan fresca e enxoita  alá na cima, con auga propia de manancial… para coller, deixala a “morón”, e perder esa riqueza á que tantos lle botaran o ollo.

Non rematara de lle dicir isto e eu xa apreciaba un sorriso retranqueiro e comprensivo na súa boca. Deixoume acabar cortés, e engulindo o bocado que tiña na boca fixo aceno de me falar, mentres agarraba a botella de viño que achegou ós morros dándolle un bo grolo, para logo, limpando os beizos coa man dereita, dicirme:

– ¡Ai, meu amigo!, vouche contar a ti que es boa persoa o que endexamais lle confiei a ninguén. En verdade que eu envexei a viña do Cabrera, pero tamén é tan verdade que máis que á viña envexaba ó Cabrera. Sempre coas mans limpas, mirando que non aporcarmos na cava, de que arrincaramos ben as herbas na renda, de que quedara todo molladiño a feito na sulfata, de que non quedaran vergonzas na vendima, de que foran os acios ben pisados nas cubas e que estas e os pipotes foran limpiños nas trasfegas, nin que se apuraran os alambiques na estila…en fin, el sempre coa camisa igual cás mans, limpa.

Traballeiche dende moi neno nesa viña e algunhas labazadas, por non dicir moitas, teño levado nela. Non poucas bágoas dos meus ollos mollaron o seu chan. Estas mans que ves anchas e pechas coma coios, alí se fixeron. Eu envexar envexeina, e o meu soño foi tela, así que cando vin de Alemania con cartos para mercala, merqueina. Mais eu tíñache outro soño que ninguén sabía que tiña, e que agora che vou contar por amigo. Pois ben, o soño érache que ninguén volvera  traballala, que ninguén volvera a xurar por ela. E este desexo foi tan grande que aí o tes, ela fica a “morón” e eu contento de telo conseguido.”

Cando rematou , riu un bo cacho e eu rin con el naquela mañanciña de inverno. Ergueuse para seguir a faena e  entre riso e riso, xa marchando, o derradeiro que lle escoitei foi : – “¡Cosa de loco, amigo, cosa de loco!”.

O PEPE DA BARCA

Cando rematou o salto de arriba ficaron tristeiros. Os que daban pousada quedaron sen ter a quen llela dar; as cantinas pecharon, e o lugar volveu  caer nunha paz silenciosa e teimosa. As máquinas do novo encoro traballaban con poucos empregados da FENOSA , que vivían xeralmente na vila. Cadaquén tornaba o tempo como podía nos días de pouco traballo, despois da poda.

Só o Pepe descubriu o beneficio da nova situación  por mor do fado, casualidade produto da súa afección á pesca.

Preguntábase o Pepe, nunha tardiña ó pé da ponte nova, por onde ía a estrada comarcal, qué que farían agora as troitas e os salmóns para salvar os grandes saltos e así remontar o río para o desove. Xulgaba que non era xusto, que era unha canallada moi grande, que os peixes non puideran facer a súa vida coma sempre o fixeran.  Ben se notaba  a mingua das troitas e mais do salmón, da lamprea xa non se sabía cousa.

Ö Pepe fixéralle o pai unha barca nos tempos  do salto de abaixo, cando o encoro asolagara o lugar e cáseque tódolos veciños tiveran que se mudar, deixando as vellas casas que non foran, por certo, moi ben pagadas. Nela, navegaba polo longo lago artificial no que se convertera o río, e pescaba todo canto lle viña ó anzó. “Eu son pescador”, adoitaba dicir ó pai cando este lle encirraba para que traballase a terra.

Aquel día subira da ponte do Bizo ata a ponte Nova na barca. Cando chegou tirou os aparellos e atouna a un dos piares que tiña un pequeno túnel de parte a parte, no que cuns bos garabullos podíase facer un bo lume e abrigarse do frío que nese mes viña. E así o fixo. Cavilaba nestas cousas do río namentres as canas non se movían molestas por algunha pesca, cando era así, erguíase rápido e sacaba a presa da auga con moito acerto. Nunha desta mirou para o río, e poñendo os ollos coma pratos, viu vir pola cima da auga unha anguía que semellaba morta. A sorpresa foi grande, colleu un” rodelo” que levaba amarrado a unha cana e apañou o que o fado lle regalaba. Pero non rematou aí a cousa, o río principiaba a se ateigar de anguías que aboiaban na auga, non mortas senón dando boqueadas, “atolondradas” na corrente que viña das turbinas do salto onde se fabrica a electricidade.

Apresuradamente, colleu a barca e dándolle corda, sen desamarrala, situouse no medio do río. Non daba creto ós seus ollos, xa levaba case un cento e a cousa non tiña trazas de parar. Pero si que parou. De súpeto, a corrente foi perdendo forza e o río ficou outra vez quedo, só unha lene brisa movía a auga pola cima. A pesca rematara. Apañou as últimas pezas que podía ver branquear, xa que a noite caera por riba, e, silandeiro, desconfiado de ser visto, tentou de buscar unha explicación: “¿Estarán envelenadas. ¡Non!, ¿quen as ía envelenar?. Entón ..¿que diaños pasa aquí?” .

Vogaba cara ó lugar e non daba entendido aquela masiva peregrinación de anguías. Non saía da mesma pregunta, coma se a súa cachola estivera bloqueada. A cousa non tiña explicación.

Cando chegou ó lugar, a noite era pecha. Non escoitou ningún ruído estraño, nada fóra do normal. Amarrou a barca ó penedo e con moita  presa  foise na procura do pai para que lle axudara a gardar a pesca, pois el só non se tiña por capaz.  Por outra banda, tiña ansia por confiarlle o conto , que estoupaba por lle saír da boca. Cando chegou onda el, e despois de pedirlle o favor, relatou punto por punto o que lle acontecera, así como a súa ignorancia perante tal feito. O pai, moi serio, escoitouno e tras pensar un anaquiño, díxolle retranqueiro mirando para a nai , que limpándose as mans no mandil remataba de fregar uns pratos:

         – “¡Aquí está o gran pescador!. A ver, homiño: ¿ que fan as troitas para criar?

         – Soben ó río , contestou  o Pepe asombrado pola pregunta.

         – ¿ E as anguías onde desovan ¡ou! ?, volveu interrogar o pai.

         – ¡Claro!… ¡No mar!,  espetou albiscando unha pequena razón.

Os dous, cómplices, miráronse ós ollos entendendo o que remataban de falar.

          – Elas buscan saída cara abaixo, cara ó mar , explicou o Ramiro, que así se chamaba o pai, e agora só a teñen polo túnel das turbinas. Cando estas traballan, golpéanas, por iso saen medio mortas ou tronzadas. Ë polo golpe que levan das turbinas, por iso é. ¿Cantas colliches?. ¡Tanto ten!…Imos buscalas, que non se dea conta ninguén. Xa verás como lle imos sacar “unhos” cartiños.

O Pepe gabouse de ser fillo de quen era. El sería un bo pescantín, mais o seu pai era un filósofo de moito coidado.

O SEÑOR XAQUIN

Chegáballe todo o día para facelo, bebía sen presas e a modiño sen reparar en ninguén.

O señor Xaquín saía da súa casa ás tres da tarde. Sen molestar cousa, co seu andar sinxelo e pesado e coa quietude que os seus ollos azuis coma mares reflectían, puña rumbo pola rúa do medio cara á ponte do Bizo. Os setenta e dous metros que o esperaban tódolos veciños xulgaban que eran sempre os mesmos, pero para el representaban un máis cada día. Eran a primeira etapa. Coñecía cada porta , cada pedra, cada ruído eran seus, eran a vida. Agora topaba co Alfredo que ía correr coma sempre; topaba co Pexerto maldicindo a todo ser vivente, sempre camorrista e encabuxado. Escoitaba aturuxar ó Cipriano, aínda que xa non lle coñecía o rostro. Todos o saudaban moi efusivamente, coma se fixera moito tempo que non o vían, el meneaba a testa e soltando as mans,  sempre collidas nas costas, levaba a dereita á boina á modo de saúdo.

A segunda etapa era cruzar a ponte que nos días de vento facíaselle cru e semellaba que lle custaba facer a parada obrigada polo costume , no medio dela, para seguidamente botar unha ollada profunda río abaixo, antes de continuar a súa travesía. Neste tramo podía sentir vivo o lugar, intuír todo canto pasaba nel, aínda que ninguén lle dixera cousa. Tamén dende el sentía a chamada do tempo, que se lle facía eterno, como se ficase quedo.

Ö chegar  cabo da ponte miraba para un lado, para outro, e baixaba as escadiñas que levaban á fonte Pía, auga de ferro e malva, na que como xa se dixo bebía sen presas e a modiño. Cando remataba subía por onde baixara e ía sentar a un penedo que había ó pé do peto das ánimas, onde ficaba ensumido nas súas cousas, como ido a outros tempos, como se deixase o corpo orfo e o seu espírito estivese fóra del.

Tódolos veciños o querían ben, e algúns, neses momentos, sentaban ó seu carón desafogando das súas penas. Era coma o confesor, coma o muro das lamentacións . E así, tódolos días desfilaban uns e outros. E en verdade que cando remataban, cansos e novos á vez, retomaban ós seus traballos cantando áxiles e ledos. Cando era que ó señor Xaquín lle daba a hora de partir, na metade dun destes encontros, erguíase lentamente e con cara de circunstancias o único que deixaba sentir era:

-” O importante é ter saúde , vai con Deus.”

A CONCIENCIA

Pasáballe as mans ós pequenos pola faciana e deseguida lle sacaba toda a súa parentela. A Conciencia  chamábase Sara e o alcume non se sabía moi ben de onde lle viña, o caso era que as súas formas e falares levaban a  moral de casa en casa. Ela non falaba mal de ninguén pero si de todo e de todos. Canto acontecía  na aldea chegaba a ela antes de que o soubera ata o mesmo protagonista do suceso en cuestión. Non se sabía nin como nin por que, mais sempre era a primeira . Uns dicían que era polo vento, outros, que escoitaba falar no eco das montañas.

O certo era que segundo tiña unha nova , facíalla saber ó primeiro que atopaba aínda que fora un meniño de teta, e repetíaa canto fora necesario. Cando non tiña novas, cousa rara, paseaba o seu corpo polo lugar de arriba a abaixo , e repetía constantemente: “non pasa nada. Non pasa nada”. Os nenos entón parábana, e a falta de novas, contáballes historias vellas sobre os avós dos alí presentes, historias sempre de agasallo, gustando de resaltar o bo carácter de todos. Isto agradaba moito ós nenos que demandaban saber máis e máis dos seus devanceiros.

Gustaba do viño quente. Era amiga de non refugar de ningún convite. Era boa bebedora aínda que endexamais tivera sona de bébeda, cando o estaba metíase na súa casa e ó pé do lume lembraba os seus homes falando soa como se estivese con eles tres, e chamáballes “chatiño meu” cando lle parecía escoitar os cumpridos deles que saían do lume.

Deses tres homes nacéranlle tres fillos: Remixio, Ramón e Serafina, e os tres vivían fóra.

O Remixio na vila, empregado nun almacén de viño; o Ramón emigrara a Barcelona e seica traballaba de taxista e a Serafina na Coruña moi ben empregada nunha compañía consignataria de barcos. Esta última fora a pequena e de bebé deixáraa a cargo do hospicio da capital, pero endexamais deixara de ter novas dela, as letras líallas o Don Adolfo, que era o crego da parroquia.

 O Remixio ía ver á nai tódolos sábados e leváballe as poucas viñas que tiña. Este era moi testán, cousa que algúns din que levou á sua nai á morte. Metéuselle na testa que debido ós seus anos a vella tiña que facer un recoñecemento médico. Levouna á vila e o galeno encontroulle a tensión algo alta sen máis outra cousa, polo que lle prohibiu o viño. Ela amedrentada seguiu a prescrición e ás dúas semanas morreu.

O ALFREDO

O Alfredo tíñalla xurada a toda a bisbarra. Para os seus poboadores el sempre fora fillo da Lúa , e non é que tivese algo en contra da Lúa satélite, mais sabía que a súa nai non era merecedora de tal nome. Chamábanlle así  porque as noites en que o astro estaba cheo, redondiño e luminoso, a ela dáballe por saír polas viñas e montes cantando e berrando. Miraba para a lúa rendéndolle acatamento, e faláballe canto quería  pedíndolle polos seus e polos veciños, ata que esta desaparecía entre os soutos. Este costume fora o que lle dera nome, sen quitar que era tida por todos coma unha pobre tola que non lle facía mal a ninguén, cousa que a ela non lle importaba moito, mais ó seu fillo si.

Un día que o Alfredo rifara co Modesto, o fillo do Leonardo O dos Muíños, pola culpa dunha troita que viña da turbina do embalse; despois de se mancaren de abondo e ter perdido a troita que ó cabo levouna o río, decidiu que ía constituír unha empresa. Púxolle por nome “Serradoiros e desconstruccións Alfredo”, e serviu para levar con bo tino tódalas falcatruadas que dende aquela asolaron tódolos lugares da parroquia.

A primeira acción que levou adiante foi como serra, traballou nunhas fermosas cerdeiras que deixaron de selo. Estas  eran propiedade do señor Pexerto, aquel que lle zoscaba de neno na cachola sempre que o atopaba, coa escusa de sempre:”Teste que portar mellor ¿non si?”, dicíalle o moi cabrón, mentres batía nel sen reparos.

A noite era pecha, mais non lle fixo falta moita luz xa que sabía ben do sitio. Polo camiño da Raña coa serra ó lombo ía o Alfredo con bo paso fitando toda aquela sombra que lle saía ata onde lle alcanzaba a vista, sombras que se confundía coa escuridade e que lle facían sentir calafríos e cóxegas por todo o corpo. A noite estaba fría mais non impedía a ansia que puña en chegar ó obxectivo, en menos do que pensaba atopouse diante da primeira cerdeira, sacou a chaqueta, colleu a serra e dispúxose a serrar con forza. Non  facía falla serrar todo o tronco, chegaba con alcanzar o sangue da árbore para que esta morrera sangrada e silandeiramente. Despois da primeira foi a segunda, e cando rematou xa non sentía o frío, só unha sensación de alivio que lle corría polo corpo.

Endexamais se aledara tanto como cando escoitou berrar ó pequeno do Xinxán:”¡Serráronlle as cerdeiras ó Pexerto!¡Serráronlle as cerdeiras ó Pexerto!” polo medio da ponte, mentres os veciños lle saían ó paso para lle preguntar, sen seren atendidos, pois o neno non facía outra cousa que repetir o dito coma unha ladaíña infantil e por certo moi divertida. O Alfredo, orgulloso do feito, ergueuse da cama sen presas , como repasando mentalmente o acontecido e tentando de previr, o que ía acontecer.

O PEXERTO

Era o Pexerto de casa boa e rica, chamábanlle os Soutelo. Un dos máis vellos parece ser que estivera nas Américas e trouxera unha grande fortuna.

Cando mozo, o pai facíao traballar como outro home calquera dos que viñan ó xornal, que daquela só era a mantenza, que non había salario en cartos. Como máis, podían levar a casa un anaco de touciño, e isto cando vivía a avoa Pepa, moito máis xenerosa có fillo Don Rufo, pai do Pexerto.

Os veciños non querían mal ó Pexerto, pero endexamais cansaban de rir del debido ó seu ser agresivo e fachendoso que o facía o eterno roñón, sabichón do lugar. De mozo competía nos traballos con outros mozos e segundo el dicía, era o home máis forte e intelixente de moitas leguas á redonda.

Contan que un día competiu co Luís do Rotea, un mozo fortachón de carácter moi feble que influído polo Lerchán prestouse a xogar. 

Foi na vendima. O Lerchán principiou a picar no Pexerto falándolle do Luís, loando a súa forza e poderío, cumprida sona que gozaba noutro lugar da bisbarra chamado Casal e en toda a parroquia de San Bartolomeu. Así, despois de andar todo o día na mesma, acadou que ó Pexerto lle entrara o veleno nos miolos, e quedouse en convidar ó rival de alí a dous días para ver quen era  home de baixar máis cestos de uvas da viña dos Abades, vendima na que traballaban para a igrexa  xentes vidas de toda a bisbarra.

A trama estaba montada, pois chegado o día todo se dispuxo para a grande carreira sen que o Pexerto soubese que cantos enchían os cestos e os baleiraban nas cubas , tiñan concerto de lle carregar no seu, catro ou cinco pedras das boas, co que el levaba de seis a sete quilos de máis con respecto ó outro.

A  desputa fora tremenda, case que a morte, mentres o Luís subía e baixaba os cestos, non sen pouco traballo, o noso protagonista suaba e a cor lle cambiaba no rostro intermitentemente.

Non chegara aínda a noite cando o Pexerto , extasiado, caeu na bodega. Sentía que as pernas lle fallaban e deitouse nunhas pallas que había nun recuncho, tentando de descansar mentres non viña o seu rival, que era máis lento nas baixadas. Pero a fatalidade e mailo cansazo fixeron que ficara durmido, e alí permaneceu toda a noite, só tapadiño cunha fardela que lle botaron por riba a modo de caridade .

Mentres , fóra, o Lerchán chorando co riso e contaxiando ós demais, que o seguían a coro, apertaba ó gañador dicindo:

-“¡Aquí está o mellor, este foi o gran mozo vencedor deste estarricado señorito!”

Din que dende aquel día o Pexerto fixérase como era. Deixou de competir cos mozos en fortaleza e avellentou de súpeto. Xamais aguantaba unha leria, e gustaba de reprender as accións de pequenos e grandes chamándolles ignorantes e bárbaros, palabras que se fixeron constantes no seu vocabulario elemental.

DON ADOLFO

Viñera de moi novo para a parroquia, cando aínda se levaban o dezmo dos curas. Ían as mulleres cargadiñas co mellor polo, con ovos, con millo, coas primeiras uvas, coa proba do “temperao”, que é o viño que se fai polo mes de agosto con acios escollidos.

Sempre tivera mal xenio. Era mandón e non soportaba que se lle levase a contra. Cando saudaba estendía a man e daba o anel a bicar, coma se fose unha eminencia e non un vulgar crego de parroquia. Moitos contan que puidera ter sido bispo, pero que non quixera por amor ós seus fregueses, que aínda que rifaba con eles coma un xeneral coa tropa, queríaos moito, e iso si, era moi atento para calquera favor que se lle pedira non sendo cartos.

Cando chegara á parroquia tivera moitos problemas co señor do lugar, o Don Rufo, pai do Pexerto, que fixera que este último perdera o “don”. Seica cadraban nas tarefas do campo nos mesmos días, o que provocaba nos veciños a indecisión de lle ir traballar ó un ou ó outro, co que a xente partíase, cousa que se ben non desagradaba ó crego, si o facía ó Don Rufo. E nestas teimas pasaron toda a vida. Pero un día, xa de vellos, cáseque chegan ós paus:

– A  Igrexa é máis importante que calquera civil por moi nobre que sexa -díxolle o crego ó potentado diante de toda a xente que tomaba o fresco na varanda da ponte, ó que o outro lle contestou:

– A Igrexa o único que fai é comerlle as asaduras ós homes, ademais dos cartos e a suor do seu traballo. ¿E total para que…? , para botar dous responsos o día que van para a terra.

Se  non é polo fillo dun e o criado do outro, o Trolas, chegaban ás mans, xa que ningún dos dous tiña reparo en mostrar os puños. Pero a cousa non chegou a máis, e dende aquela, despois de case trinta anos de desputas, miraban de poñer os traballos en días diferentes.

Cando xa era velliño o Don Adolfo, e o Concilio mudara as formas da igrexa, el seguía a dicir a misa en latín e de costas ós fregueses; e nas veces que escoitaba ouvear a algún can , non tiña reparos en facer un alto no oficio, dar a cara ós paisanos e poñelos a pan pedir:

-” ¡ Xa vos teño dito que os cans teñen que estar atados, que non son quen, nin eles nin vós, de interromper o sagrado rito da consagración, e estou farto de dicilo!. Calquera día collo a escopeta e póñome a tiros con todos”. E de seguido continuaba a misa coma se tal cousa.

Morreu  erguendo o corpo de Cristo, un infarto veu poñer fin á súa vida nos oficios  de Semana Santa, que ese ano ficaron a medio facer.

O LERCHÄN

Era moi amigo das lerias e era incrible a súa capacidade para maquinar troulas e enganos que despois facían rir a todo o mundo, e non en poucas ocasións tamén ós mesmos enganados.

Parece ser que a súa afección principiara de neno. Seica xa era moi normal que lle fora cagar, con perdón, diante da porta de quen tivese a honra de ser o elixido obxecto da burla. Pero hai que dicir que dende esta tenra idade, contaba cunha certa complicidade veciñal.

Contan que de pícaro tamén gustaba de ir a misa e facer dela palco idóneo dos seus escarnios. Unha vez, conseguira poñerlle vinagre, seica adoecido, na viñateira do don Adolfo. Cando este, chegado o momento na liturxia, pegou no viño, cuspiuno con forza tan axiña que puxo pingando o altar dourado onde se encontraba o Altísimo. Din que parara a consagración e berrara polo Trolas, seu criado, e alí diante de todos rifara nel con moita saña:

– ” ¿Pero ti que clase de viño me puxeches aquí desgraciado?”, dixéralle. E logo botouse a recitar unha restra de insultos que non é apropiado transcribir aquí.

Mentres, a xente , e máis os que sabían como fora o conto, puñan a man na boca para non estoupar co riso. Pola contra, o Lerchán ficaba firme e serio coma se a cousa revestira moita máis gravidade da que tiña, cousa que aínda encirraba máis os ánimos dos que se desfacían no disimulo.

Outra vez, buscou o momento propicio no que a xente está axeonllada ó alzarse o Altísimo, para achegarse arrastras onda o Pexerto atándolle un zapato á bancada, diante da mirada cómplice de non poucos fregueses. Cando o coitado do Pexerto ergueu o corpo, arrastrou toda a bancada e caeu de xeonllos ante as gargalladas dos alí presentes, que foron cortadas polo crego, que aquel día non quixo seguir dicindo a misa tras de rifar e insultar, como era habitual nel ós seus fregueses. Ö saír da misa contan que o Pexerto enfilou ó Lerchán e meteulle unha labazada que o turrou ó chan indo de arrastro catro ou cinco metros. Logo ó Pexerto metéraselle o medo no corpo, porque o Rufino, pai do rapaz, o Alfredo e mailo Pepe da Grela, home pequeno pero con moito xenio, corrérano a coios ata a súa casa. Esta defensa fixera que o Lerchán, lonxe de mudar a conduta fora perfeccionándoa co tempo, ata ser un verdadeiro profesional das falcatruadas.

Estas cousas facían a vida moito  máis divertida na parroquia. E sobre todo cando fixeran o salto de arriba, cando viñeran moitos obreiros da bisbarra a parar polo lugar. Obreiros nos que se cebou con ganas; anonimamente para eles, que non para o resto dos veciños que sempre sabían do autor das trasnadas, que “gamberradas” non se podían chamar porque endexamais atentaban nin contra o físico, nin contra dos bens materiais dos coitados.

O TROLAS

O Trolas era como o sancristán de Coimbra, que mollaba o pan en aceite e deixaba os santos a escuras. Aínda que cada vez que así quedaban, levaba unhas labazadas do crego, que xa estaba ben afeito. E non eran poucas as veces que o moi condenado, debía ser pola fame que pasaba co Don Adolfo, non só mollaba o pan senón que roubaba as hostias do altar, e á hora de ir dar a comuñón non as había bendecidas tendo que pasar os comulgantes sen comulgar. Namentres el, pondo cara de inocente, tentaba de convencer a todos de que había uns ratos moi feroces na igrexa que non deixaban cousa comestible sen catar:

– “¡Vouche dar a ti ratos…!” -dicíalle entón o Don Adolfo erguendo a man por riba da testa.

-” Sempre me tocan a min as culpas, isto non é xustiza.” Queixábase sempre o infeliz pondo un aceno, que na maior parte das veces non se sabía se era de dor ou de mofa cara ós alí presentes.

O Trolas fora cedido pola Pura ó don Adolfo xa dende moi novo. Este criárao como se dun fillo se tratara, que moitas malas linguas dicían que en verdade era, que non podía ser outro o que tivera a paternidade, pois no tempo que a Pura ficou preñada frecuentaba moito a igrexa e a casa parroquial, cousa que despois do nacemento non se repetira. Isto era apoiado polo feito de que non se lle coñecera endexamais ningún noivado, nin ningún amor probado, froito isto tamén do seu carácter reservado. Amais  O Trolas , nacido de nai solteira, e  xa que logo en pecado, recibiu os sacramentos sen ningún tipo de comentario clerical, que noutros casos recibíanos igual, mais non exentas as pobriñas das nais da rifa que o crego lles botaba en tan solemnes ocasións.

Resta dicir que o Trolas era tido polas mulleres como un pobriño desleigado, cousa que non cadraba co parecer dos homes, que ollaban como este zafaba dos traballos da terra e erixíase en recadeiro oficial do lugar, e mesmo da parroquia, e pasado o tempo, tamén da bisbarra. Isto amolaba ós pobres homes que comparaban as mans sucias de terra coas del e o contraste de pel que existía entrámbalas dúas. Os recados do Trolas, para os homes, só eran trolas para non manchar as mans.

O SUSO

Morrera súa nai no parto con moitas dores; o seu pai, o Cachirulo, chorara cinco días coas súas noites. Pobre Susiño, nacera retrasado e mongoloide para máis castigo do seu pai que endexamais o quixo ben. Segundo dicía era un castigo de Deus á beleza e presunción da súa muller.

Por sorte para o Susiño a súa tía, irmá da súa nai, e non tan guapa coma ela, coidou del dende neno. A señora Rosa, que así se chamaba, lavouno, deulle de comer e a duras penas fóralle ensinando o pouco que sabía. E co tempo o Susiño pasou a ser Suso.

O Suso, dicían, era “retrasado e subnormal”, mais de lelo non tiña un pelo. Gustaba de andar pola bisbarra de taberna en taberna e os días de feira ía moi ledo cara á vila onde facía o propio.

Nesta teima de andar dun bar noutro consumía de todo: viño, cervexa, brandi e mesmo xantaba á hora que lle tocara e onde lle tocara. Mais o home non crean que escatimaba en pedirlle ós taberneiros, que compasivos e sometidos ós xeitos que este gastaba, sempre ledo e falngueiro, amable e cortés, deixábanse levar nas súas demandas. Endexamais lle cobraban un peso, é máis, a meirande parte das veces aínda lle daban algún. E así era a súa vida, facerlles gracias ós demais e sacarlles canto podía. Iso si, sempre coas boas formas e sen porse pesado.

Aquilo que xuntaba ía gardándoo no pero, para logo darllo á tía, que a todas luces parecía a artífice de tales ensinanzas.

Cando a señora Rosa morreu seica lle deixou unha pequena fortuna que foi entregada ás monxas do asilo, na vila, que dende aquela coidaron do Suso.

O DEMETRIO

Era destes homes que sempre parecera vello, aínda que non se lle podía botar a idade así como así. Toda a vida fora para ter o que tiña: catro viñas novas, feitas por el as súas muras e plantadas as súas cepas. El rozara o seu monte, colocara unha por unha tódalas pedras que suxeitaban os terreos e coidara as vides que co seu tempo deron o seu froito, bo froito que deu bo viño.

A consecuencia do traballo quedara o seu corpo medio eivado e cando camiñaba, a súa testa inclinábase cara ó chan como se estivese buscando algo.

Tivera muller rexa, de carácter moi forte, que din qué fora a que lle metera nos miolos a empresa de facer as súas propias viñas, cousa que a ninguén do lugar se lle ocorrera nunca polo risco de tal traballo, e máis polos esforzos terribles que supuña ter que dominar a montaña a base de buscar grandes pedras e carretalas ata onde fose necesario, tarefa que precisa de moitas horas de duro esforzo. A súa muller déralle un fillo, o Afonso, que dende neno lle axudou nos labores da terra. E coma el, ficou eivado despois do paso dos anos.

Xa de moi vello ó Demetrio morreulle a muller, e contan que despois dos funerais escoitábaselle berrar mentres tomaba o viño quente que seica lle gustaba a rabiar:

-“¡Ai miña mulleriña, para onde fuches que nos deixas sos!”

E no máis puro dialecto da zona continuaba mentres apuraba no viño:

-“¡Traguiños istes!, ¡ai!, ¡ traguiños istes!”.

Cousa que confundía ós veciños , que non sabían se “louvaba” o viño ou si se queixaba pola perda da muller, que de paso sexa dito, llo taxaba con moita ansia.

 A SABELA DO QUINTILLAN

Fora moza moi bonita na súa xuventude e tivera moitos pretendentes. Un deles fora o Don Pedro que despois o alcumaron “O Cheas”, o da “solitaría”. Este seica non saía do pé da Fonte da Pía, onde ían as mozas pola auga. Gustábanlle todas mais din que fora por culpa da Sabela, que llas facía pasar “canutas”, que marchou traballar á vila no casino cun tío del que fora carpinteiro, do que herdara o oficio e mailo gusto polo viño.

A Sabela fora moi cobizada polos mozos, mais a súa frialdade con eles levouna a ficar solteira ata a súa ancianidade, que pasou soa. O seu carácter forte non deixaba ver nela a desconsolación que os máis tentaban de engadirlle como adxectivo.

Falaba pouca cousa mais o que dicía era sentencioso, pouca xente ousaba contrariala. Era traballadora como a que máis e erguíase cedo tanto de verán coma de inverno. Respectaba as horas da rega polas que non poucas veces se enfrontara tanto a homes como a mulleres, que por nugalla ían fóra da súa hora ou día tornar a auga para as súas terras.

Din que era de armas tomar mesmo para os asuntos de relixión, nos que era a única que se opuña perante o crego por mor dos presentes que este esixía ós fregueses, pois ela non consideraba xusta tal esixencia.

Tería sido unha boa nai de ter elixido home, mais o fado deixouna soa e así, e traballando, veuna buscar a morte mentres apañaba unhas fabas lobas.

A CAROLINA

Tivo dúas fillas do Cipriano. A este coñecérao nas festas da Saúde, á que acudían mozos e mozas de toda a bisbarra. Saían pola mañá cediño, pouco despois de saír o sol, toda vez que se espían do traxe de terra que portaban toda a semana. Ían chegando polo camiño, os dos diferentes lugares; os máis novos adiantábanse e os máis vellos quedaban sempre por tras. As romarías naqueles tempos facíanse polo día e,  cando debruzaba a noite, a xente volvía  ás súas casas, ou os mozos máis golfos buscaban adegas onde seguir a troula facendo noite ata o outro día de festa, que no caso da Saúde chegou a durar ata catro días seguidos nalgún ano.

A Carolina xa coñecía ó Cipriano doutros anos, mais era un pouco mais nova ca el e este endexamais reparara nela. Aquel ano tiña na testa unha película que vira na vila un día que a levara o seu tío Antonio. Nela, a rapaza protagonista deixaba caer un pano de encaixe branco e fino no chan para atraer a atención do galán, que solícito se prestaba a recollelo. Ela non tiña pano de encaixe, o dela era máis pobre, pero en branco gañáballe a calquera, lavárao con moita ansia no pía da súa casa matinando na empresa que levaba nos miolos.

O camiño pasaba preto da súa casa. Dende a solaina puido ollar como ían chegando os mozos, chamou polas amigas e correron para lles saír ó camiño, cousa que fixeron póndose diante deles e deixándose alcanzar como quen non quere a cousa. Cando sentiu ó Cipriano falar tras dela, moi preto, finxiu que lle caía o pano, con tan mala sorte que naquel momento unha brisiña lene levantouno polo ar e foi dar contra unha silveira que bordeaba o camiño. Nembargantes foi o Cipriano quen se ofreceu a collelo e sen dúbida que se fixou nela, que agora medrara. A dificultade foi tal que para recuperar a prenda o homiño picouse todo e o pano rachou por dous sitios ó turrar del. Fora tan complicado que os mozos e mozas seguiron o camiño ríndose da situación, e eles dous tiveron que continuar sos tras dos outros, ledos iso si, el por ter atinxido o que parecía imposible e ela por ter a oportunidade de falar co que tantas veces soñara. Así foi como se fixeron noivos, logo de bailar todo o día, ó volver para a aldea.

O CABRERA

Sempre vivira na vila, a súa casa non obstante era  da ribeira, e unha das grandes xunto coa dos Sotelo. Vestía como  o que era, un señorito, e tentaba de falar o castelán que lle saía con moita dificultade, cousa que o facía ridículo de todo. Non tivera descendencia, aínda que casar casara cunha moza loira que trouxera de Valladolid, onde servira á patria nos seus anos mozos.

Cando nos derradeiros anos a xente deixara de servir e buscara fortuna na emigración, nos anos sesenta, principiou a vender as terras, por non ter quen de traballalas. Só quedou cun par de viñas que mal como podía dábanlle para o consumo e mais para sacarlle uns cartiños, aínda que cos que gardaba no banco tiña de abondo para vivir.

Por levar, levábase ben con todo o lugar, aínda que ninguén lle podía aturar a súa altiveza que arrastraba polos morros de calquera labrego que lle saíra ó paso:

-” ¡Que cho digo eu -soía dicir-, vós sodes moi bestas e diso non sabedes nin a máis mínima cousa, facédeme caso a min!”.

Mais a xente pasados os anos da fame espertara moito, e de ser un dos señores do lugar, pasou a ser un adorno a quen se saudaba máis por compaixón que por sometemento ó respecto da súa  persoa.

O seu herdeiro era o fillo dun curmán que habitaba en Madrid. E ese si que falaba ben o castelán, que non falaba outra cousa; e, na súa pretendida superioridade  lingüística seguía as pegadas do seu tío-curmán no trato coa bisbarra. Non había paisano ó que non aldraxase co seu falar de “mixirico” herdeiro. O Cabrera admirábao moitísimo, e tentaba de corrixir o seu idioma imitando o seu acento, cousa que o facía risible aínda para os ignorantes raparigos que non perdían ocasión de facerlle a burla, ó que el respondía corréndoos e acenando o caxato na procura de zoscarlle a algún.

REMIXIO

Nacera cando a Conciencia era aínda moi nova. Xa dende neno tiña sona de moi testán, todo canto se lle metía nos miolos ía a misa e non importaba a animalidade que fora. Así foi que din que tivo a culpa na morte da nai, mais este corrido penso que é outra animalidade.

Houbo un tempo no que levou a viña á Sabela do Quintillán, aínda que fora máis ben a un curmán dela que emigrara para Buenos Aires. Seica descubriu que, cambiando o sistema da poda, as cepas daban moito máis froito, e así fixo con toda a viña, que en dous anos produciu todo canto tiña que dar. Ó terceiro, fóronlle secando as vides unha por unha, cousa que fixo moita graza ós homes que xa o tiñan avisado:

-“¡Non “señas” animal!, -adoitaban dicirlle. Non ves que se podas deste xeito vanche morrer tódalas cepas!”. Ö que el replicaba todo cheo de razón:

-“Iso son contos de vella, que eu non lle fago ningún caso”.

Aínda despois de estragar toda a viña, seguía nas súas once, e botáballe a culpa a unha enfermidade que lle atacara e que segundo lle contaran estaba atacando a outras viñas da bisbarra, o que era tan falso como que a sidra se fai de cereixas. Mais el non daba o brazo a torcer, nin logo de oír á Sabela, que desconsolada, chamoulle de todo canto se lle pode chamar a un home para convertelo no máis inmundo dos réptiles.

O Remixio era así, turrón, pero no fondo era boa persoa, que non lle facía mal a ninguén. Aínda que no caso da viña non sobrou quen dixera que iso o fixera adrede, cousa que os fillos do río endexamais pensaron, porque non hai nin un só deles que faga o mal ás sabendas. Aínda que o fagan.

O RAMON

Era moi diferente ó seu irmán. Para todo era cortés e gustaba de botar unha man a quen fora. Sempre soñara con partir lonxe, ver o mundo, falar con moitos tipos de xente e aprender cousas para logo de chegar a vello ter que lle contar ós seus netos.

Nacera despois do Remixio, cando este xa estaba farto de correr polos camiños. Fora un neno ledo e pola contra doutros da súa quinta, endexamais fixera trasnada, malia levar moitas veces as culpas doutros.

Na escola de Don Eladio fora dos alumnos máis aplicados, e non só aprendera moi cedo a ler senón que gustaba moito da lectura. Grazas ó profesor que enseguida se interesou por el, puido ler moitos libros que este lle emprestaba, lectura que levaba a cabo no faiado, na Pena dos Mouros ou no camposanto, lugares preferidos nos que acadaba unha indispensable intimidade, sempre que podía zafarse do acoso ó que o sometía o irmán. Deste xeito o seu maxín voaba por lugares exóticos, afastados, cheos para el dunha beleza indescritible.

Cando chegada a adolescencia deu o estirón que o fixo home, tivera que deixar a escola coma tantos outros, moi a pesar de Don Eladio que se viu inútil nos seus intentos por prolongar os seus estudos, cousa que o magoou moito, aínda así  lle seguía a emprestar lecturas.

-“Déixame que siga uns anos máis co neno -dixéralle un día á Conciencia-. Éche moi listo, e é unha mágoa que perda de estudar. ¿E que non o entendes?”.

-“Ten que gañar o pan -contestáralle a nai moi desgustada. Non temos que levar á boca, e xa é un home para estar comendo á sopa boba, que por outro lado non hai. E digo eu, ¿que é mellor, que saiba moito ou morra de fame, ou que poda ter se quer un anaco de pan que levar á boca?”.

O asunto quedou aí. Don Eladio non soubera que responder a semellante pregunta, ficara mudo e tristeiro. A escola acabou así para o Ramón, e foi labrego coma todos.

Máis un verán, despois de correr moitas co seu amigo Lirote que estaba emigrado en Barcelona, o Ramón fixo a súa pequena maleta e marchou para aló co seu amigo. Seica traballou de camareiro moitos anos, ata conseguir algúns aforros e unha boa oportunidade, comprou un taxi, e alí está, aínda que esa é outra historia da que eu non sei cousa.

A SERAFINA

Aínda non tiña un ano cando foi para o Hospicio. Na capital, coas monxas, aprendera a ser toda unha señorita. Era doce e sinxela, o que atraía a cantas persoas se achegaban a ela. 

Sempre botara de menos a súa familia  aínda sen coñecela, o que fixo cando tiña xa seis anos. Dende aquela non faltou un só verán e Nadal que ela non fora ver ós seus. Queríaos moito a todos, pero algo especial tiña cara ó Ramón.

Lembraba cando na primeira visita os viu ós tres. A súa nai engurrada e vella, co pano á cabeza e os ollos cheos de bágoas abrindo os brazos para apertala; o Remixio, firme e serio, fitaba a pequena como se fose un obxecto estraño;  e o Ramón, inquedo, intranquilo, como non sabendo que facer, mais cun amplo sorriso.

Aquel primeiro encontro, inesquecible para ela, fora o máis grande que lle puidera ocorrer despois de pasar noites e noites chorando polos seus. Tratando de imaxinalos, de adiviñar as súas voces e miradas.

O Ramón sentábaa no colo á noite, ó pé do lume da lareira e contáballe contos. Moitos contos de princesas encantadas, de xacios tristes, de meigas e bruxas feiticeiras. ¡Como gustaba deles!. Imaxinábase unha princesa encantada na procura dun mozo que a viñese  salvar, mozo que sempre tiña as calidades do seu irmán Ramón, e tiráballe o feitizo, montábaa nun cabalo branco cunha grandes guedellas que a levaba polo mundo amosándollo todo: as flores do campo, os ríos, as montañas, o mar, as voces das xentes, os chíos dos paxaros. Xa de adulta ten contado que estas cousas aínda seguen vivas no seu espírito, e que bota en falta ós seus, e máis especialmente ó Ramón a quen non ve dende hai anos. Segue a gardar os seus contos de nena na lembranza, e cando despois de traballar chega ó seu pisiño, esgotada, pecha os ollos e sénteos a todos moi vivos. Ás veces emociónase tanto que mesmo chora, e as bágoas descargan todo ese afogo que sente por telos lonxe.

O MODESTO

O Modesto era un rapaz moi inquedo. Herdárao de seu pai o Leonardo e este á súa vez da súa nai a Sariña do Muíño, que fora moza de Don Pedro “O Cheas”.

Gustáballe destacar en todo, mais o seu fado facía que fora un perdedor nato, cousa que non lle gustaba moito e que co tempo converteuno nun fachendoso medio aloucado.

Era da quinta do Alfredo, e sempre o sentira o seu rival. De nenos coas canicas, cos trompos, cos niños, cos tiracoios; de mozos, coas carreiras, cos cestos de uva, na cava, e xa de adulto rivalizaba nas anguías despois de que o Luís da Barca descubrira o fenómeno dos encoros que traían a baixada masiva destes peixes cando buscan o mar.

Cando saían coas barcas, á saída do túnel collía máis anguías aquel que máis vogara. En non poucas ocasións tiñan rifado por unha peza, facendo rir ben ós demais pescantíns que estaban vendo branquear o río pola abundancia dos peixes. Non había forma, só facía falta unha pequena escusa para que eles se ensarillaran a insultos e algunha vez chegaran mesmo ás mans, mellor dito ós remos cos que loitaban como se fosen espadas.

Contan que un día o Modesto tivo tan mala sorte, que nunha desas regueifas fixo un mal movemento e a barca volteou dando co seu corpo na auga. Malia o aparatoso da caída, tivo a sorte de se agarrar á barca do seu rival, ó que este respondeu, despois de ficar un segundo ou dous sen saber que facer, axudándoo como se fose o seu irmán. Seica o Alfredo se escusara polo accidente botando ó seu lombo as culpas do que non fora senón caída fortuíta. A barca do accidentado tragáraa o río sen lle facer ascos, cousa que amolou moito ó Alfredo que se brindou a axudar ó Modesto na construción doutra.

Fora coma un soño, durante catro ou cinco días traballaron xuntos no pequeno estaleiro que había ó pé da fonte Pía. Mais cando a barca ía collendo forma deron en discutir sobre que medidas tiñan que levar os remos:

-“¡Onde vas con eses remos, animal!. ¿Non ves que son moi grandes?, ¡non vas poder nin con eles!”-espetoulle o Alfredo.

-“¡Non poderás ti, que es un mingallas!. ¿Non será que o que queres é que sexan máis pequenos para gañarme nas carreiras?” -contestáralle o outro sen mirar en diplomacias.

A barca tivo que rematala o Modesto só, pois a discusión fora tan grande, que se non é polo Leonardo e o Ramiro que andaban por alí, a cousa ía pasar máis que das palabras. Todo volveu ó seu rego. E estes dous seguen a rivalizar coma se aínda estiveran na idade das canica

LUIS DO ROTEA

Sempre fora un bo mozo, forte e saudable. Pero o mellor que tiña era o seu carácter bonachón que aínda de maior conserva. Din que cando competira co Pexerto aledárase moito por ter sido considerado o home máis forte da bisbarra, pero duraralle pouco a ledicia cando se decatou  da faena que lle fixeran ó seu rival.

-“¡Estívolle moi ben o que lle pasou ó Pexerto! -dixéralle despois de tempo o Cachirulo, un día no que este ía cara á vila a pé e se cruzara con el polo camiño ¡Iso de meterlle pedras no cesto foi unha idea que só se lle podía ocorrer ó Lerchán!¡Mais estivo moi ben para baixarlle os fumes a ese condenado do Pexerto!,¡Mala chispa o coma!”.

Contan que o Luís pediu  explicacións ó camiñante e este llas deu con todo luxo de razóns:

-“Eu non sabía nada disto  -respondeulle con moita mágoa-, que se o soubera non había pasar nada do que pasou. Esta competición non foi válida, iso non se lle fai a ninguén”.

O Luís do Rotea estivo moitos días magoado. Decidiu baixar á ponte do Bizo na procura de falar co Pexerto e explicarlle  todo canto acontecera. E así o fixo, diante de moitos homes que platicaban no peitoril da ponte, xa na tarde, despois de ter rematadas as tarefas do día. Seica os alí presentes tiñan que poñer as mans nas súas bocas para non estoupar en risos que provocaban os acenos de sorpresa e rabia que facía o coitado que sufrira o engano. Este déralle as grazas ó seu rival-informante e gabouno como endexamais se vira que o fixera con ninguén. Tamén mirou cara ó público con desprezo e carraxe, mirando de atopar coa súa vista ó moinante enxeñeiro de semellante falcatruada, personaxe que unha vez destapada a súa artimaña, desapareceu  nas pequenas rúas rumiando entre dentes polo baixo, unha pequena desculpa de ter  “nonseiqué” que facer.

DON RUFO

Fora o home máis vello do lugar, pasou dos cen anos. O segredo seica era unha alimentación moi equilibrada á que o sometía o fillo, o Pexerto. No pequeno almorzo un pouco de pan con auga, unto e verzas; de almorzo, verzas con unto, auga e pan; e de cea, auga con verzas, pan e unto. O home non protestaba e comía o alimento case como un porquiño na maseira. A desculpa do fillo ante tal réxime era que o vello tiña o colesterol  moi alto, e outra comida podía ser mortal na súa alimentación.

Contan as malas linguas que o fillo agocháballe a carne e os chourizos, e o pai pasaba tódolos días remexendo a casa na súa procura; cousa que en moi poucas ocasións lle saía ben. Cando isto pasaba, dábase unha enchenta tan grande que en dúas ocasións tivérao que vir buscar a ambulancia da vila e internalo cunha indixestión de moito coidado.

A penas saía da casa, e só se lle podía ver sentado e moi esperto no patín, como vixiando a quen pasara por diante da porta. Cando conseguía que alguén lle dirixira a palabra , falaba e falaba ata que canso ía ficando durmidiño coma un paxaro. Ö volver o fillo da labranza espertábao de malos modos e metíao para adento non sen pasar poucos traballos, xa que o vello tiña mal espertar e daba en insultar a tódolos veciños, algúns xa mortos e esquecidos.

-“¡Cousas do rego sanguíneo!” -adoitaba dicirlle o Pexerto a quen neses intres escoitaba as verbas do pobre. Logo collíao polos ombreiros e erguéndoo seguía a dicir:

-“¡Veña papá, que lle vou preparar o que tanto lle gusta. Xa verá vostede como se pon as botas…!”

Ö que o velliño respondía cun aceno de burla, e ben alto:

-“¡Xa o sei fillo, xa o sei: verzas con unto, ou unto con verzas. Que ben te coñezo eu a ti!.”

O PEPE DA GRELA

Tódolos veráns polo día dos Milagres, bañábase vestido no río. Chegaba ó mediodía cando a orquestra facía a sesión vermú despois da misa, e a regueifa repetíase ano tras ano.

-“¡Que Pepe, este ano non te bañas: Seica tes medo de mollar o traxe! -dicía un calquera.

-“¿Canto apostas a que vou? -contestaba o Pepe apresuradamente, enfurruñado, como se lle fixera mal o que escoitaba.

Entón o teatro estaba asegurado, a xente achegábase á varanda da ponte para ollar ó bañista que empuxado pola aposta, cinco pesos normalmente, se dispuña levar a molladura de traxe e gravata. Unha vez na auga nadaba canto podía e despois de ter ben divertido ós veciños, saía cun sorriso moi amplo  que só mostraba cando, canso de nadar, tiña realizado o que para el era unha grande fazaña. Pero o máis divertido empezaba ó rexeitar os cartos que xustamente gañara, entón volvía a poñerse serio e dicía:

-“Saca de aí, non che quero nada, ou pensas que tan escaso ando de cartos. Un home é un home e un gato é un becho”.

E saudando a tódolos presentes facía unha reverencia como as da Idade media, recollía o seu chapeu, que endexamais se mollaba, e ledamente, cantando a rianxeira, cruzaba a ponte camiño da súa casa. A xente seguíao por tras como se fose un líder, e xa no outro lado, facendo coa man o aceno do silencio agardaban un anaco ata que de súpeto unha voz de muller soaba no eco das montañas:

-“¡Ai como vés langrán!, ¿non aprenderás cos anos, desgraciado?¡Agora quen lava e quen prancha!. ¡Dimo ti a min, ¿quen?!. E de seguro que tampouco colliches os cinco pesos. ¡Eu non teño home, teño un parvo na casa!.¡ Non sei se levarte á feira e trocarte por unha besta, no caso de atopar alguén tan “pamplinas” coma ti que se deixara enganar no troco!.”

De súpeto o lugar enchíase de risos e aturuxos, e a festa continuaba ledamente para todos, que xa se dispuñan a achegarse ás mesas onde comerían, beberían e contarían historias ata a chegada do serán.

A PURA

Era destas mulleres reservadas, dedicara toda a súa vida a servir e calar. Traballadora coma tódalas mulleres, a súa existencia correra entre os pratos dos ricos e a labranza da terra. As mans fortes e rudas aínda mostraban unha beleza que o tempo non fora quen de mudar.

O caso é que a Pura non se levaba mal con ninguén , o caso é que non se levaba. A duras penas se lle arrincaban da boca os saúdos obrigados, virtude ou defecto do que carecen a meirande parte das persoas, non só das mulleres, como se dá en pensar, mal pensado, entre os machos da especie.

Contan que de moza fora unha muller moi solicitada, mais o seu carácter frío afastaba dela os pretendentes que nas tentativas ficaban, desesperados uns e cansos os outros. Pero a súa faciana endexamais reflectía  esa amargura que outras mulleres solteiras amosan, todo o contrario, con ser como era, a súa faciana era espello  dunha ledicia e pureza permanentes.

Din que con quen máis falaba era coa señora Pepa a quen servira dende moi nova. Na casa de Don Rufo todo estaba curiosiño grazas á preocupación das dúas mulleres. A verdade é que non parecía unha casa de labregos ricos senón o pazo de señores moi importantes.

Foi despois de que morrera a señora Pepa cando a Pura concibiu ó Trolas, e con el continuou a servir á mesma familia. Mais cada ano que pasaba os tratos que recibía do pai e do fillo eran moito máis fríos e vexatorios. Así, a gota que desbordou a cunca foi cando esta lle entregou o pequeno ó crego para que o criara. Seica o Pexerto, moito máis novo ca ela, puxérase coma unha fera, chamáralle de todo: desconsiderada, mala persoa, pécora e moitas máis cousas. Chegada a esta situación a Pura deixou de servir e volvendo á súa casa ficou nela ata que xa de vella morreu, soa e esquecida por todos.

Só se deixaba ver nunha horta que tiña ó pé da súa casa, que estaba afastada do lugar, e o seu fillo era o único que cada semana ía vela cargado con algunha fardela, na que se lle supón que levaba carne ou peixe que mercaba na vila cos pouquiños cartos que gañaba nas encomendas.

O CACHIRULO

Pronto se desentendera do fillo. Cando a señora Rosa quedou co Suso, o Cachirulo desapareceu e endexamais volveu pola bisbarra. Fórase para a capital onde o viran varias veces cun gardapó azul facendo reparto polas tendas. Sempre andaba apurado, con moita ansia no traballo, non se paraba cos clientes máis do preciso e cando atopaba a algún veciño do lugar falaba pouca cousa del e desfacíase en preguntas sobre  de como seguía a vida entre os seus queridos amigos. O único que conseguira estar máis tempo con el fora o Cipriano. Este tivera que ir á Deputación a arranxar uns papeis e encontrouno á hora do almorzo. De seguida se saudaron e o Cachirulo levouno xantar a unha fonda onde ía tódolos días , a comida era caseira e a moi bo prezo.

Aquel día o home chamou por teléfono ó traballo, puxo unha desculpa para non acudir, e os dous marcharon, como amigos que eran, a percorrer a cidade falando dos vellos tempos e non tan vellos. Pegáronlle un repaso a todos, falaron do Suso, da súa habilidade para lle sacar os cartos ós demais, da pulcritude e xenerosidade da señora Rosa, que o coidaba mellor que se dun fillo se tratara, etc. Seica percorreron tódalas tabernas habidas e por haber, e xa ben cargados choraron a reo polos mortos, polos que xa non volverían a ver, pero que habitaban fondamente nos seus corazóns.

Contou o Cipriano que o Cachirulo non era feliz e que a súa desgraza seguía a ser a lembranza da súa muller que o convertía nun solitario empedernido. Só o traballo lle facía a existencia  un pouco máis aturable .

O RUFINO

Uns din que malcriara ó fillo, que toda a culpa de que este fora tan argalleiro era del. Din que cando o Lerchán era novo o Rufino deixáballe facer todo canto se lle antollaba, que endexamais lle paraba os pés. Pola contra, ríalle as grazas e encirrábao para que fixera das súas. O mesmo pai bautizara ó seu fillo co alcume de Lerchán, que chamar chamábase Xosé Luís.

O Rufino era moi mal falado, cousa que non herdara o fillo, que aínda que era o mesmo demo non xuraba nin dicía malas palabras, salvo as obrigadas, que esas se lle poden soltar a calquera. Daba mágoa escoitalo falar, de cada tres palabras unha era unha animalada. Mais, á parte destes defectos , a verdade é que era moi bo traballador, o que compensaba o seu carácter e facía que estivera moi solicitado en tódalas casa ricas da bisbarra. Seica era madrugador e cumpridor coma poucos. A súa palabra era sacra para el e así era tida por todos o que o coñecían. Gustaba de dicir sempre:

-“Eu só teño unha palabra e pódovos asegurar que vai a misa” . Dito que eu aquí transcribo sen xuramentos desagradables que poderían ofender a calquera oínte.

Os máis vellos din del que era defensor dos amigos e tamén dos veciños, que non todos eran amigos Pero cando un perigo estraño asexaba para algún destes nomeados, el era o primeiro en saír na súa defensa, aínda que o risco fose físico.

Cando morreu tiña sobre os sesenta e cinco anos, viñera moita xente de toda a bisbarra, endexamais se vira tanto mundo na ribeira, nin tan sequera pola festa da vendima, que era a ocasión na que máis xentío se xuntaba.

O RAMIRO

Era home de poucas palabras, dos que se ve que pensan denantes de falar. E cando ceibaba algunha palabra cargábaa de razón ata a fartura.

Un día, cansou de que o fillo sempre lle estivera a pedir emprestada a barca ó Don Pedro “O Cheas”, que a tiña amarrada a cotío nuns vimbios no areal. Este case que non lle daba uso e a madeira ía agretando ó cabo dos anos. Así que un día lle dixo:

-“Imos facer unha barca, Luís. De tanto pedir a do Cheas van pensar que é pola túa culpa que a barca está a estragarse. Se viñera máis por aquí e lle dera brea e chapapote outra cousa sería”.

O chaval, que daquela érao, puxérase moi ledo, e faltoulle tempo para contarllo a todo o mundo, que fixo que dende aquela gañase o alcume de “O da Barca”. O certo era que ó Ramiro tamén lle gustaba pescar, coller a cana e pasar as tardes enteiras co cigarro pegado ós beizos vixiando a boia, cando este afundía tiraba con forza, sen pausa, moi mañoso, e berraba:¡Outro!. Os veciños podían saber así o que pescaba ou o que deixaba de pescar, con só contar os “outros”.

Despois de que as augas asolagaran as casas máis baixas do lugar co gallo do encoro, cando o seu fillo descubrira o conto das anguías, pasou unha tempada sen que os veciños se decatasen do maná que baixaba polo río. Pouco a pouco os veciños fóronse facendo con barcas, e xa, vixiantes dende as súas casas, ollaban cara ó río. Cando traballaba o salto comezaba unha grande competición por ver quen era o máis rápido en chegar á ponte Nova e coller máis pezas. Pero o curiosos era que non sempre que andaban as turbinas baixaban as anguías, como se estas se puxeran de acordo e só se precipitasen en peregrinación. Cousas da natureza. Así, os homes cansos de esperar a pesca, tiñan que dar marcha atrás e volver de baleiro para o lugar. Cando isto ocorría, antes de deixarse levar pola corrente río abaixo, iniciábase un pequeno diálogo para tentar o parecer dos outros, ciumentos todos de que alguén puidera quedar un chisco máis, e nese momento lle dera por baixar o que agardaban. Que dito sexa, supuña uns cartiños de máis para a economía familiar.

O XESUS

Déixabase ver nos veráns, tamén pola Pascua e, como non, no Nadal. Viña de Madrid, sempre cargado con algún aparato novo que chamaba a atención. Fora dos primeiros en amosarlle á xente un casette, un muíño automático de café, unha cana extensible…, por nomear só algunhas cousas:

-“¡Mirade isto, animais!,   -gustaba de dicirlle ós fregueses. ¿Endexamais virades tal cousa, é que vós estades noutro mundo!”.

Presumía de todo ante os aldeáns, que na meirande parte das veces xa non lle facían caso, nin falla que había coñecéndoo como o coñecían. Miraban para o artello en cuestión, e acenaban cos ombreiros en sinal dunha curiosidade incrédula. Mais el non se decataba do verdadeiro significado dos xestos e pensaba que os facía devecer coa envexa.

Na vila frecuentaba o Casino. Tomaba o seu café, a súa copa e fumaba o seu puro que apuntaba na conta do tío, pois el endexamais pagaba. Mais aí  de pouco podía presumir porque os homes medíanse nas cartas e el, malia tentalo de cotío, perdía e perdía, non lle servindo de nada as súas fachendas. Non obstante, sempre lle botaba as culpas ó fado que, segundo el, favorecía sempre ós da casa:

-“¡E é que tendes potra, co burros que sodes e sempre gañades!”.

Pero os do Casino non calaban coma os do lugar:

-“¡¿Que potra?, o que pasa é que non tes nin idea do que son as cartas. As que máis viches foron as de Correos, porque senón outra cousa non se explica!”.

Deste xeito saía do salón de xogos e liscaba da vila cara ós seus dominios no río, alí dispúñase a humillar, maltratando a todo becho vivente que atopaba no camiño. Quizais fora como desafogo da súa mala sorte no xogo, cousa que descoñecían os paisanos que como xa dixen denantes, estaban vacinados contra da súa altivez

A LUA

Non lle tiña medo á noite, gustaba dela como outros gustan do día. Quen sabe o que lle vía para saír polos camiños ata a madrugada, percorrendo viñas e montes, chamando en voz alta ás cousas polo seu nome e saudándoas moi efusivamente como se tiveran vida.

-“¡Boas noites, cepa!. ¿Como estamos silveira da Raña?. ¿E ti.carballo do Señoráns?.¡Tíñate tan esquecido piñeiro de Mourelos!”.

Máis dalgún, atopáraa confundíndoa cunha alma en pena, cun trasno viaxeiro. E máis de algún tamén sentiu medo dos seus saúdos na escuridade trabucando a súa voz co son da Santa Compaña.

O Roque topara un día con ela cando baixaba polos “Codos”, e foi tal a suxestión que lle deu que en troques de seguir polo camiño atravesou as muras das viñas dando chimpos, e cun afogo pesado que oprimía o seu peito, chegou ó lugar e deu en petar coma un tolo na primeira porta que viu:

-“Valédeme, por amor a Deus, valédeme, que vai o demo para quen sabe onde!”.

Segundo contan, cheiraba, con perdón, a merda. Cagárase pola perna tan solto que lle chegaba ós zapatos. O veciño que o socorrera fora o Rufino, que morado se viu para convencer ó medroso de que o que vira fora á Lúa envolta nun saio branco.

-“¡Non pode ser, -insistía. Eran máis dun milleiro de ánimas en pena que berraban o meu nome, que cho digo eu que me seguiron ata ben pouco de chegar aquí. Unha viña de branco, outras de negro, e todas levaban un cirio na man e o seu andar era como se navegaran no ar, que eu ben vin que non tiñan pés.

Fora tan grande a coña que en tres días non se falou doutra cousa no lugar, e á xente fíxolle tanta graza que deron en alcumar ó Roque “O da Compaña”.

O AFONSO

Levaba o mesmo xeito có pai. Medio eivado miraba para o chan e traballo lle custaba erguer a vista deste. O seu proxenitor fixérao traballar de abondo dende moi novo, carretando nas pedras e na terra, non sen poucos esforzos debido á súa constitución feble.

Nunca lle fixera moita graza a súa vida, e tíñase por un desgraciado sen remedio.  Mentres os outros nenos da súa idade xogaban ós trompos ou ían ós niños nas tardiñas de verán, el ficaba á sombra e saia dos seus pais, dos que se despegara só un par de anos para ir á escola de Don Eladio, que abandonou aínda sendo moi cativo.

Xa de maior , cando coidaba do seu pai moi ancián, lembraba como tentaba de novo saber das cousas dos nenos imitando á Conciencia no seu ler no eco das montañas. Instruíndose  da última do Lerchán, de se se pegaran o Pexerto e o Remixio, do invento prodixioso que trouxera o Xesús do Cabrera. En fin, lembraba con morriña non ter sido un neno coma os demais, con pesar de todo o que fora a súa vida. Pero nunca facía responsables ós seus pais, e pola contra era o fado o culpable de que nacera na casa tan pobre que lle tocara. Era o que o facía seguir sendo tan mísero e desgraciado, aínda.

E en verdade o era, pois vivía como tal, malia ter acumulada ó cabo dos anos unha das fortunas máis grandes do lugar. E mentres noutras casa máis humildes foran mellorando cos tempos, poñendo cociña económica con azulexos nas paredes, levando a auga ata os fogares, construíndo o cuarto de baño…, el seguía a vivir coma nos vellos tempos, na miseria absoluta, e os cartos ían parar ó banco, coma se o destino para eles marcara ese único camiño. E o máis triste, sen deixar trás del parentela ningunha.

O LEONARDO DOS MUIÑOS

Fora o mellor nadador de toda a bisbarra. De mozo cruzaba mergullado a poza de Toalde, que din que tiña uns cen metros de anchura, que eu, xa non coñecín porque quedara asulagada nas augas do encoro. Era perigosa de cruzar, pois nela había unhas correntes do demo xa que alí mesturábanse augas de dous ríos que en cachón baixaban polas montañas.

Non lle tiña medo ó río, aínda que si respecto, coma todos. Nadaba igual nos rápidos que nos remansos e gustaba de se tirar dos penedos, sobre todo dun que chaman “o dos Muíños”, que el, era o único que o dominaba.

Unha vez o Xesús do Cabrera gabándose dos seus dotes de saltador, describíndolles ós presentes os trampolíns dos que el se tiraba na capital, que seica eran o dobre de alto que este penedo, tentou de lanzarse desde el, tensionado polo público que ante a súa presunción reclamaban unha exhibición.

Aquel día o Xesús subiu ó penedo convencido das súas habelencias, mais cando se atopou enriba as cores fóronlle mudando no rostro,” presinouse” tres ou catro veces e tentou de dar  o pulo definitivo . Pero o río víase aló embaixo cunha corrente fera, formando unha escumiña branca que mareaba. Cansos de  agardar, os rapaces principiaron a berrarlle cousas para ver se o animaban ou pola contra facer que desistira da empresa. E isto último foi. Despois dun anaco, o Xesús descendeu polas penas entre as que se erguía o gran penedo e cunha ansia de desculpa, buscou de dar unha explicación razoable sobre da súa decisión. Ninguén lle fixo caso, e botándose todos á auga facían burla del:

-“¡Moito bruído e poucas noces!. ¿Seica pensas que aquí os homes se tiran de trampolíns?, iso está ben para os “figuríns” da capital.

A SEÑORA ROSA

Moi limpa era. Pasaba parte do día rascando no chan da casa ata que este albeaba  como se fose de azulexo, que ser era de madeira toda a casa, menos a cociña que coma rodas era de terra pisada, xa máis tarde, de cemento.

Ö Suso traíao limpo como se fose un señorito, e aínda que este sempre volvía das súas andainas feito un porquiño, cando saía da casa daba gusto velo. As súas camisas, sempre brancas coma a escuma dos cachóns; a súa chaqueta impecable, o mesmo cós seus pantalóns, co ferro pasado e coa raia ó medio. Betún, endexamais faltaba para os seus zapatos, que relucentes semellaban un espello no que se mirar. Nin nas casa dos ricos había tanta limpeza e pulcritude.

Cando un chegaba á súa casa estaba obrigado a limpar ben os pés na esteira que tiña na porta, e xa dentro, un tiña medo de tocar cousa por non luxala, que parecía que só con mirala xa un o facía. A verdade era que ninguén estaba afeito a tanta limpeza, e menos naqueles tempos nos que a miseria tocaba en case tódalas portas do lugar.

Non se sabía de onde lle viña á aquela muller tanta pulcritude, quizais lle veu, pensei eu co tempo, polo alcume que levaba a súa familia, “A Porcona”. Seguramente, cando nova, influída por isto, deulle en demostrar a todos cantos viñan á súa casa de que de porca nada, e que pola contra era a máis curiosa.

Din que cando morreu, a casa era unha patena, e que a xente, despois de enterrala e ter levado ó Suso para o asilo, axudaron ó Cachirulo a deixala tal e como estaba, coma se esa fora a derradeira homenaxe de respecto á persoa daquela sufrida muller.

   A SARIÑA DOS MUÍÑOS

Caro lle custara sacar o seu fillo adiante. Tivérao de solteira, e aínda que moitos dicían que o pai era  Don Pedro “O Cheas”, ela endexamais o dera por certo. Coma tódalas mulleres do Bizo era forte, con carácter. Foi abandonada pola familia despois do parto, téndose que ir vivir á cortiña dun curmán seu emigrado en Cuba, ó pé do regato dos Muíños, de onde lle viñera o alcume.

Traballara duro ó xornal para a casa dos Sotelo, para o Don Adolfo, para quen fora preciso por un cacho de touciño que levar á boca e darlle ó seu fillo. Andaba sempre con el ás costas, aínda traballando na terra, e pouco a pouco cando este ía medrando foron arranxando a cortiña, e con algún porco e algunha pita, saíron para adiante.

Ben llo agradecera o Modesto que a quería con amor devoto, case de adoración. Así que este se fixo un home coidaba dela como se de fillo se volvese pai. Non deixaba que fora ó xornal, nin que carretara na auga, e se estaba el na casa, nin darlle a comida ós animais a deixaba. Poucos fillos trataron á nai como o fixera el, mesmo cando casou coa Ramona advertiuna deste amor por ela:-“Ramona, quero que sexas a miña muller -dixéralle-, mais quero que saibas que a primeira de todas é a miña nai. Ela crioume con moito sufrimento e tivo que renunciar a toda a súa xuventude e familia por min. Aínda lembro as noites en que tapando a cara para que eu non vira as súas bágoas, consolaba a miña fame con contos e cantigas agarimándome nas pallas do meu berce. Quero que teñas o seu sacrificio en conta e trates de facer a súa vida tan venturosa como eu procuro facerlla”.

Isto contaba a Ramona, que quería a súa sogra con loucura, cousa que dito sexa de paso non era difícil, pois a velliña era doce e “xanciña”, e endexamais protestaba nin se puña en contra dos seus.

A CLARA

Non era filla do río mais, ó contrario do marido, dende que chegara ó país tentara de falar o idioma. Os veciños, logo de coñecela e tratala, non daban entendido como esta fora dar co Cabrera, tan distinto dela no físico e mais no corazón.

Como o seu nome indicaba era transparente coma a auga, e a súa cabeleira loira reflectía o sol como se fosen campos de trigo, e deixábanse bambear polo vento sen atrancos de cintas ou fibelas. O seu carácter era o dunha fada boa e diante do Cabrera máis dunha vez volvera por algún paisano e o axudara, malia as queixas do seu consorte.

Aquelas manciñas brancas e fráxiles entregábanse a botar unha man onde cumpría, sen pedir cousa a cambio. A fame lle curara a máis dun, que de seguida a xente foi sabendo dela e acudían á súa casa na procura dun anaco de pan cando apertaba a miseria, ou de cartos para acudir ó médico. Ben veces fora reprendida polo home que cando a vía nestas andainas enseguida lle dicía.

-“¡Tú axúdaos, que xa verás o pago que che han de dar estes desgraciados!”.

-“Non teñen porque me pagar nada -respondía a Clara-. Eu só sigo o que manda o meu Señor e ti deberías facer o mesmo, que tal como fas non sei se Deus abrirá as portas do ceo para ti”.

Cando viñera de nova ía ó lugar moi a miúdo, e era moi amiga de ir ás novenas e ós rosarios, ata que chocou co Don Adolfo, que igual que o marido recrimináballe o seu bondadoso carácter. Ese día quedara na sancristía e seica discutira con el, oíanse os berros do crego dende o adro da igrexa, e ela saíra colorada e chorosa.

Ninguén soubo ben o que acontecera, pero ela nunca máis volveu polo lugar nin sequera no enterro do home, que deixou este mundo antes ca ela.

DON ELADIO

Don Eladio trouxera a escola ó lugar. Ö principio tentara que toda a xente, mesmo os maiores, aprenderan a ler e a escribir, mais co tempo tivo que desistir do empeño e xa lle custaba caro ter algún rapaz de máis de doce anos baixo a súa tutela. O lugar era de pobres e non entendían ben o castelán, para canto máis lelo e escribilo.

Era un home moi  tranquilo e gustaba de dar grandes paseos pensativo, cavilando na súas cousas, e tanto era así que pasaba xunta a xente e había que saudalo insistindo, ou non se daba nin conta da compaña, tal era o seu ensimesmamento. 

Tivera épocas de pasar moita fame, e non porque os veciños non tiveran, senón polo remiso que era a pedir. Tiña a escola na casa do Sotelo, que el reparara coa axuda dalgún veciño. Cando lla deixaron o tellado estaba estomballado sobre o chan e non había nin  fiestras nin cristais .

 Non sen pouco esforzo saíra adiante o querido mestre, do que non todos aprenderon moitas letras, pero si algo de cultura xeral, da que conseguira non poucos amantes.

O que máis gustaba de explicar era a historia e as ciencias da natureza. Neses momentos a escola ficaba en silencio e só se  escoitaba aquel xeneroso discurso que se prolongaba en moitas ocasións  ata a noite ante a sorpresa de tódolos discípulos.

O Don Eladio morreu, e morreu a escola. Unha tarde de inverno mentres os cativos facían unhas tarefas, quedou durmidiño coma un paxaro sen que ninguén se decatara, como gusta de morrer a xente deste lugar, sen presas e sen un só laio.

O LIROTE

Era fillo do Santos da Barcia. Ós dezasete anos deixou o lugar e foise co posto percorrer o mundo. Seica estivera en moitos sitios de Europa ata que recalou en Barcelona, onde segundo dicía era empresario da hostalería.

De mozo era tido pola xente do lugar como un home feito e dereito, xa que cando falaba transmitía unha lucidez case que de filósofo. Din que o seu pai fora sempre moi recto con el, e que sempre lle falara coma a un adulto, de aí, non cabe dúbida,  a súa capacidade en aparentar por riba da súa  idade.

Gustaba moito das rapazas. Tenme contado o Ramón que non había casa con moza ou muller guapa na que el non tivera estado. Unhas veces coma  un golfo, espiando, outras coa escusa de traer recados, calquera mentira servía para chiscarlle o ollo á desexada. Contoume unha vez, o mesmo Ramón, que foran eles dous, que sempre foran unlla e carne, ata a casa da Rosiña a do Sallán por ver se a vían espirse, xa que a fiestra da súa chambra daba a un palleiro que había ó lado da casa. Cando estaban “empolingados” na cima das pallas puideron verlle as tetas, aínda que non con moita claridade. Puxéronse tan alporizados que o Lirote deu en ouvear como se fose un lobo. Tal foi o balbordo que montaron que o Sallán saíu da casa coa escopeta cargada e pegou dous tiros que se escoitaron en toda a ribeira. Saltaron do palleiro con tan mala sorte, que a chaqueta do Lirote enganchou nun mollo e ó deixarse caer véuselle toda a palla enriba. O Ramón dera liscado e baixara ata o río cun medo no corpo que os pelos se lle puñan de punta. Non pasou así co compañeiro que preso da palla segundo el, ou do medo, segundo o Ramón, ficou tirado no chan ata que o Sallán deu con el, seica o collera por unha orella que lla deixara rubia coma o sangue.

Ö día seguinte cando os dous camaradas se atoparon xa estaba avisado o Santos e maila Conciencia da trasnada dos rapaces que como castigo tiveron que ir recompoñer a herba seca e irlle dous días ó xornal. Como conta Ramón, non fora mal castigo pois puideron disfrutar da compaña da Rosiña que lles levaba o xantar e o porrón con auga.

O ANTONIO

Era irmán da Ascensión, nai da Carolina. Casara coa Luísa xa de vellos. Era moi querido no lugar e tiña un grande amor polos nenos, que no seu matrimonio non nacera ningún. Uns din que por el, outros que por ela, falar por non estar calados, que nestes sitios pequenos fálase por matar o tempo.

Gustaba moito, nas tardes de domingo cando facía bo, de subir ó San Martiño, onde vivía a súa irmá. Alí recollía a sobriña e a outros rapaces, e seguía camiño ata a vila. Gustáballe o cinema a rabiar, sobre de todo as películas de indios, onde o “chico” sempre guapo e moi alto, pegaba tiros para un lado e para outro sen pestanexar. Parecía un pequeno máis entre todo aquel rebumbio de rapaciños. Aplaudía coma eles cando gañaban os bos e pateaba no chan de madeira, coma todo o público, acompasando a música que adoita acompañar ós xinetes nas súas intrépidas cabalgadas. Os nenos facían del o que querían, mentres el aguantaba pacientemente sen incomodarse. Ninguén vira cousa igual:

-“Déixeos estar – dicía- cando algún pai reprendía ó fillo que estaba a turrarlle da gravata-. Son cousas de nenos, non hai que lle dar importancia”.

Así que remataba a función, collidos os uns ós outros polas mans, levábaos a mercar regalicia ou pipas ó quiosco do Román, e sempre había de sobra, ninguén quedaba sen lambonada. Logo daban unha volta pola alameda e xa ó serán, co tempo xusto, volvían para o lugar, onde, chegados, entraban os pequenos nas casas e cansos metíanse na cama, sen remexer cousa ante os pasmados pais.

O Antonio seguía camiño para o Bizo e en moitas ocasións aínda tiña tempo de lle contar a película a alguén que se atopaba na ponte.

A FINA

Non houbo no lugar moza tan fermosa coma a Fina. Tiña o pelo castaño clariño, coma da cor do azafrán. Sempre o levaba  limpiño e brillaba coma mil soles. A súa faciana era moi branca e adornábana dous ollos azuis, un nariz moi pequeniño como o da virxe de Monserrat, e unha boca nin grande nin cativa cuns beizos encarnados, da cor do sangue que corre polas veas. O seu corpo pequeno pero esvelto, cunhas proporcións perfectas a modo de Venus, esa que está en Grecia, que eu téñoa visto na lámina dun libro de historia que estudei de neno. Era coma unha bonequiña, e nin as mans, iso si, de labrega, facían desafinar aquel conxunto de harmonía que se amosaba no seu andar, nos seus xeitos, na súa fala, suave e melosa como o canto das fadas nos regatos.

Non é de estrañar que o Cachirulo quedara preso de tanta beleza, de tanta inocencia, que se expresaban nesta mulleriña con tanta naturalidade que case parecía doutro mundo, mundo divino. Non se despegaba dela en ningún momento, e ela seguíao a todas partes como se fora unha cadeliña agarimosa, sempre a procura dunha caricia. El parábase no medio da faena e ollábaa con tanta dozura que ata se puña vermello, ou puña a calquera que os estivese mirando.

Ela era irmá da señora Rosa, que lle levaba máis de vinte anos, que máis ca unha irmá parecía a súa nai. Pero o destino deixou ir primeiro á Fina. Cando morreu, o Cachirulo caeu enfermo. O baleiro que quedou na súa vida tivo que ser moi grande acostumado á fermosura que o acompañaba diariamente e que o transportaba de tal xeito que se esquecía de todo e de todos ata que volvía poñer os pés na terra, como se viñera de ter un soño incrible,

A xente comentaba de continuo como sería posible que de tal ser puidera ter nado o Suso. Mais a natureza é ás veces inexplicable e endexamais se sabe como vai trocar a vida.

A CESÁREA

“Hai que traballar se se quere ter algo”,  dicíalle a Cesárea ó seu home. Cando casaran recibiran como dote uns soutos que estaban no Casal. De seguida fóranos achandando tronzando as árbores, para convertelos en viñas. Traballo que levou grande parte das súas vidas.

 A Cesárea era coma un capataz para o Demetrio. Aínda ben non cantaba o galo e xa estaba ela de pé facendo as faenas da casa: limpar os cacharros, facer o xantar, darlle de comer ós animais. Espertaba ó Demetrio e púñao a traballar sen miramentos, que se agora había que facer isto, que se agora había que facer aqueloutro. O  pobre do home nin descansaba os domingos, sendo estes coma un día máis da semana. Ó principiar o matrimonio aínda protestara algo ante as esixencias da muller, pero esta rapidamente se impuxera e o home, que remedio, entrou ó rego.

Cando tiveran ó Afonso o traballo del medrou considerablemente, se xa antes durmía pouco agora menos. Erguíao máis cedo e repartían o traballo da casa. Non en poucas ocasións tivera incluso que fregar os pratos e as cazolas.

 A Cesárea e o Demetrio fixeran da súa vida un sacrificio constante, non sabían de romarías, nin do que era “platicar” na varanda da ponte cos veciños nas noitiñas de verán. Endexamais se paraban cos outros, pasaban por diante de quen fora, facían o saúdo coma un lóstrego e os seus pés seguían o camiño cara ó traballo.

Fora un gozo, sobre todo para o Demetrio, cando o fillo foi medrando. O traballo repartíase e facíase máis lene. Ata que un día a Cesárea deuse de conta de que, co fillo grande, podíanse facer máis cousas no día, e ordenaba na mañanciña moitas máis tarefas que de cotío.

Pero de todo, o que máis amolaba en verdade ó Demetrio era que lle puxera taxa ó viño, co que a el lle gustaba.

O ROQUE

Nacera nos Peares, río abaixo. Cando fixeran o encoro de arriba viñera a traballar nel e colléralle gusto ó lugar. A súa vida  ía do Bizo á vila e desta ós Peares. No lugar tíñalle alugada unha casa ó Pexerto. Gustaba de dicir que se sentía cómodo nela, e que á súa aldea ía por ver os seus, que outra cousa non tiña alí.

Non tiña propiedade ningunha, e segundo el, nin falla que lle facía. Nembargantes era amigo de axudar á xente cando os traballos abondaban. Así que frecuentaba moitas casa do lugar, onde xantaba ou merendaba. E ás veces tiñan rifado entre veciños por pretendelo, todos se sentían moi gustosos de telo como convidado. A verdade é que era simpático e agradable, e un podía saber de moitas novas pola súa boca. Novas da vila e do resto do mundo que el con moito detalle relataba mentres os anfitrións escoitaban” alelados” coa maxia do seu falar. Pero endexamais visitaba de baleiro, sempre había unha botelliña de coñac, ou uns puriños, ou se cadraba, unha folliña de bacallau salgada que era moi estimada por todos.

Sempre ía e viña sen que ninguén soubera o motivo das súas viaxes. Partía ou volvía sen dar aviso, coma se por algunha cuestión a cousa tivera que ser secreta. E cando lle preguntaban se iría á vila sempre respondía o mesmo:

-“Pois non che sei. Non teño decidido nada”.

Uns dicían que se andaba con cousas de contrabando; outros que diso nada, que o que tiña eran varias queridas ricas e que cando volvía ó lugar era para repoñer folgos. Pois de todos é sabido que manter relacións con dúas ou máis mulleres á vez pódelle acabar coa saúde a calquera.

O SALLÁN

Era bruto coma il só, como se adoita dicir no dialecto desta terra, cando se quere expresar ata que punto a mente de alguén é tan impenetrable coma un coio. Pero ter, tiña  un bo corazón, o que pasaba era que tardaba moito tempo en asimilar o que escoitaba e mesmo o que pensaba. O veciños queríano ben, pero non se suxeitaban de lle falar con retranca:

-“¡Sallán! -dicía un veciño nunha mañá de sol, en pleno mes de Santiago-¿parece que vai frío, non?”.

-“¡Ti estas tolo!; ¿non ves o sol, ou que?.

Isto e cousas parellas, babecadas á fin, facían moita graza á parroquia, que ollando a seriedade coa que o home tomaba estas retrancas mofábanse del a cotío e con moita ansia.

-“¡Sallán! ¿oíches, ou?.

-¿Que?

– ¡O que ti queiras!”

O home ficaba alelado e pensativo ante tal cousa, mentres o retranqueiro seguía o seu camiño e desaparecía da vista, medio morto de risa.

Pero ruín como xa digo non era, que gastar gastaba escopeta e diante destas “paparruchas” endexamais  a usara para outro mester que o da caza. Non rifou cousa con ninguén. Así foi que cando collera ó Lirote no palleiro seica turrara del por unha orella, despois acompañárao a casa e fora o Santos e maila Conciencia os que impuxeran o castigo ós fillos. Realmente o Sallán xamais se lle ocorrería tal.

Quería á súa filla con loucura. Non era home de lle negar cousa. Non tiña a ninguén máis no mundo, a muller morrera de tifo cando a Rosiña non erguía dous palmos do chan.

A RAMONA

Cando o río era río, e non un lago artificial, medraban chopos e árbores froiteiras ás súas beiras, nuns verdes prados nos que pastaban vacas e tamén algunha ovella. O río ía acompañado amigablemente polas árbores que nas tardes de verán daban unha sombra que era ben de agradecer. A xente gustaba de pasear ós domingos por tan fermoso paraxes, e viña moita doutros lugares e mesmo da vila.

A Ramona nacera en Soutelo, parroquia que se sitúa nunha das montañas máis altas da bisbarra que lle chaman A Vacariza. Dende moi nova viña cos pais de paseo ata a ponte do Bizo. Un pouco máis adiante , nos Muíños, coñecera ó Leonardo, cando este andaba a cebar uns peixes. Unha hora estivera mirando coma botaba o salvado e logo coa cana, case sen descanso, pescaba os peixes que pillados, movían a cola coma tolos, coma se non lles gustara moito saíren da auga.

-“¿Que fas? -decidírase a preguntarlle despois dun tempo.

– ¡Pois pescar! ¿Non o ves? -contestáralle el rotundamente”.

Logo explicoulle a arte que utilizaba e outras máis que había. Ela entrementres, cos ollos grandes e a boca aberta, escoitaba atentamente sen interromper. Só unha voz que chamaba polo seu nome rompeu ese encanto, despedíronse e seica esa noite soñaron o un co outro.

Dende aquela sempre a Ramona ía cos seus pais á Ponte do Bizo, esta seguía un pouco máis, ata os Muíños, alí sempre a agardaba o Leonardo. Fixéranse amigos e despois noivos, pero xamais llo contaran a ninguén. Sorpresa fora a dos pais cando decidiron casar, non sabían nin como se coñeceran. Cando lles contestaron que era mellor que botaran uns aniños de noivos o Leonardo, poñendo unha cara de estrañeza, replicou:

-“Se xa levamos toda a vida, ¿cantos anos imos agardar máis?”.

O SANTOS DA BARCIA

Semellaba un xigante, case chegaba ós dous metros de alto. Ficara viúvo aínda de mozo e criara ó fillo con moito sacrificio. Ía canda as mulleres ó lavadoiro co seu barreño de roupa e púñase a lavar coma outra calquera. Seica deixaba a roupa limpiña coma a mellor delas. Non tiña reparo en facer tódalas tarefas da casa, e moitas veces rexeitou a xuda que lle ofertaban coa educación propia dun cabaleiro:

-“Moitas grazas, pero xa lle busco eu xeito. Non penses que non sei facelo. Ö primeiro aínda me custaba facer as camas ou varrer o chan, mais agora fago todo como se fose outra cousa calquera, como o máis natural do mundo”.

Sufrira moito cando o Lirote lle dixo que ía emigrar. Quedou mudo dous ou tres días de tal xeito que case fai que o fillo desistira nas súas pretensións:

-“Non sei se marchar -dixera un día. O meu pai anda tristeiro, non di cousa, e non sei se non enfermará”.

Nembargantes, ó terceiro día, co almorzo enriba da mesa, rachou o silencio para dicir:

-“Es o único que teño, fóra de ti non hai ren. Eu non quero que marches pero comprendo que na ribeira non vexas mellora ningunha para ti. Quero darte beizón antes de que partas na procura dun pouco de fortuna, pero tamén quero que non esquezas ós teus e que saibamos de ti sempre que sexa posible”.

Pai e fillo erguéronse da mesa e fundíronse nunha aperta por un bo cacho, caíanlle ós dous as bágoas e os salaios saían da casa deixándose escoitar en todo o lugar.

O Lirote marchou, e fora como dixera o pai, mandaba novas por carta ou por outros. Así ós dous veráns volveu vestido cun traxe azul mariño e foi casa por casa saudando ó veciños. Gustou da Rosia do Sallán que xa era toda unha muller, e prometeuse con ela. Volveu marchar por outros dous anos ó cabo dos cales retornou para casar dicindo que xa estaba chantado en Barcelona. E alí están. Cando poden veñen ver ós seus cargados de galanos, lembran tempos pasados e pásano ben canto poden.

A ROSIÑA

Non se parecía nada ó pai. Era pilla e lista coma un lóstrego, así se vía nos seus ollos grandes coma pratos e tan verdes que semellaban veigas. Mais isto non impedía que respectara ó seu pai, aínda que gustaba de rir das súas simplezas.

-“Pero papá, ¿non ves que iso que che din é unha carallada?” -dicíalle a miúdo. Ó que o pai contestaba:

-“Cala miña raíña, que ti de cousas de maiores non entendes”.

Endexamais rifaban na súa casa. Cadaquén sabía o que tiña que facer nas faenas de tódolos días, e facíanas sen reproche ningún. Cando tocaba traballar traballábase, e cando tocaba festa pois festa.

A Rosiña tíñalle botado o ollo ó Lirote. Dende a trasnada do palleiro adouraba nel coma nun deus:

-“Papá -dixéralle daquela-  ¿non lle irás zoscar ó rapaz?, mira que son cousas da mocidade”.

O pai sabía moi ben dos sentimentos da rapaza. Non é que os consentira, mais non dicía cousa e calaba, vixiante da súa conduta. Así, cando regresara o Lirote, da primeira vez, á Rosiña mudáralle a faciana e aledárase coma as flores cando as baña o sol na primavera. E máis lle mudara cando este fora  buscala para levala ó baile do San Lucas. Chegara á súa casa moi ben vestido e chamara polo Sallán:

-“¡Sallán, veño buscar á Rosiña para levala á romaría! -berráralle. Logo téndoo diante matizou: perde coidado que vou tratala como se fora miña irmá. Aínda que o que eu pretendo é tratala, e se puidera ser, que fose a miña noiva”.

Non lle parecera mal ó pai o rapaz, confiaba nel só polo feito de amosar tan abertamente as súas intencións. Fora así como se prometeran, como se facía non hai tanto tempo. O máis cru foi cando el tivo que partir de novo. A Rosiña choraba tódalas noites, e cada letra que lle chegaba de Barcelona daba máis forza a súa espera, que como xa dixen fora de dous anos, nos que a moza non pisara outra romaría, nin á vila ía facer as compras. Ficaba na casa e repasaba as cartas unha e outra vez como se nelas estivera o seu amado, e cando remataba cunha achegábaa ó corazón, apertándoa con moita forza. O mozo foi home e volveu para casar, fíxose unha grande festa no medio da ponte do Bizo, onde non faltou año e bo viño.

A ASCENSION

Non había cousa que non soubera cociñar. Fígado de mil maneiras diferentes, as “zarrotas”, os choupíns, os riles, a coliflor e o repolo; o año, os polos, os coellos, as troitas, e na tempada, as lampreas. Cando se celebraba calquera casamento ou bautizo chamaban por ela que enseguida dispuña o que cumpría para facer no banquete. Repartía ás mulleres na tarefas e colocaba os potes cada un no seu sitio para cadansúa función.

Amais de ser moi mañosa resultaba económica e axeitábase con grande tino ó que o anfitrión estaba disposto a pagar.

O Don Pedro chamábaa en non en poucas ocasións para que fixera algún xantar no Casino. Era sempre tal o éxito, que adoitaba levar grandes propinas que “O Cheas” lle entregaba moi gustoso. No banquete de Aninovo a súa presenza era case que obrigada e cando todo o mundo remataba a súa comida, cando se empezaba a servir a sobremesa  e o “champán”, aclamábana ós berros de “¡Viva a cociñeira!. ¡Viva a Ascensión!”. Aínda despois de ser retirado o Don Pedro, sendo ela xa ben maior, seguía a subir á vila a exercer como cociñeira para facer as delicias dos burgueses.

Ela tiña un talento natural para isto da cociña, pero recoñecía que fora grazas a súa avoa, Ascensión coma ela, que aprendera esa arte. Tardes e noites enteiras escoitando receitas e consellos: como aderezar as carnes, os pescados, os legumes; a recoñecer as especias e escoller as axeitadas a cada prato, e moitos segredos máis. Pero non era pecha na súa sabedoría, pola contra sempre estaba disposta a calquera consello, e mesmo a recoller doutras xentes outros modos de cociñar que, de telos escoitados, quedaban gravados nos seus miolos para sempre.

Seica cando era velliña veuna ver un periodista da capital atraído pola súa sona, e pasou máis dun mes na vila desde onde a visitaba a diario. Pouco a pouco foi sacándolle receitas e con elas fixo un libro de cociña galega con máis de dúas mil diferentes. Despois de tempo mandáralle un exemplar que estaba dedicado a ela, pero din que endexamais cobrara un peso por ter legado tanta sapiencia, verdade é que non lle interesaba cousa. Como aprendera do Sr. Xaquín: o importante era ter saúde.

O ROMAN

Fora vivir para a vila levado da man de Don Pedro “O Cheas”. Este pedira ó Concello a licenza para un quiosco no paseo da Alameda. Cando a conseguiu fíxoo coas súas propias mans, de madeira de chopo, mandou chamar ó Román e díxolle:

-“¡Aí o tes home, todo para ti!. Terasme que pagar unha pequena renda dependendo  dos cartos que lle saques, amais de volverme estes que che vou emprestar para que merques mercancías, xa sabes: barquiños, regalicia, caramelos, revistas…todo iso.

O Román ficara mudo e pensativo, ollara para as mans gordas e agretadas e botouse ó Don Pedro apertándoo con moita forza. O “si” non se fixo agardar moito, xa que o home vira as portas do ceo abertas para el. Quen non tiña terras de seu para traballar tiña que facelo nas dos outros e iso significaba case que a escravitude, o corpo resentíase e a vida facíase un suplicio continuo, unha carga que desfacía ós homes para convertelos en bestas de carga. ¿Como ía ninguén, nesta situación, rexeitar tal ofrecemento?.

Dende aquela o Román mudara a ser outro home, de ser calado e simple, co sorriso fecho pasou a ser aberto coa xente, saudando a todo canto cruzaba por diante do seu negocio. Deu en mostrar o seu sorriso de tal xeito e con tanta facilidade que moitos rapaces adoitaban chamarlle “O Sorrisos”, cousa que a el non lle molestaba e ata lle parecía ben:

-“Sorrisos”, pois non me parece mal, peor sería que me chamaran “O Furabolos” ou “O Merdán”, ¿por que me vai amolar un alcume tan compracente?”.

O Román chegou, grazas ó seu bo carácter, a ser moi querido na vila, tanto polos grandes, como polos cativos. E chegou a distribuír os xornais e as revistas por toda a bisbarra, para o que se valía sempre dalgún pobre, dándolle a gañar así unhas” perras”.

Hai que dicir que os nenos do lugar, da ponte do Bizo por suposto, regaláballe sempre as lamberetadas, e lles dicía a cotío, cando estes ían á vila ou ás festas do Corpus:

-“Como diría a avoa Pepa: Vós, coma min sodes fillos do río, entre nós non hai cartos que vallan.”

A LUISA

Esa si que sabía de herbas. A xente do lugar non a quería ben, mais non porque fora meiga, iso non tiña que ver, senón pola súa mala lingua, que á parte de contalo todo maquináballe historias ás persoas e en máis dun caso trouxeran incomodado ó lugar. Nembargantes, os veciños, e máis as mulleres, non se resistían a que lle destripara un polo ou un coello para que lese nas asaduras do animal o que estaba por vir, o futuro. E era a necesidade por facer da vida o que aínda está fóra dela o que as empurraba.

Viñan consultala moitas xentes doutros lugares, ás veces enfermos que procuraban esa medicina superior cando non curaba a dos médicos, ou cando non había cartos con que pagarlles, ou cando non se precisaba gastalos porque a doenza non era grave ou de medo. Non ben a tiñan diante confiaban nela, xa que se non se confía, se non se  lles ten fe, de nada valen as meigas. Traían como pago carnes, peixes, ovos, patacas ou o que fora. A Luísa aceptaba todo e principiaba a falar sen pausa. Moitas veces usaba verbas non cristiáns que ninguén entendía, palabras rituais que enchían a súa boca que exhortaban ó mal a que saíse á realidade, e poder diante del actuar coa forza suficiente para destruílo ou modificalo. Tódalas semanas se enfrontaba a espíritos ruíns, e quen os traía ficaba ceibe deles logo de estar con ela, coma se quedara con todos naquela chambra de pedra, onde colgaban das súas paredes todo tipo de herbas, allos, moitos allos, e tamén varias estampas da Nosa Señora dos Milagres.

O único que non tiña fe nos seus prodixios era o marido, o Antonio, e advertía ós veciños:

-“Ela di que cura, os que veñen aquí curan, pero eu penso que cousa deles mesmos coa ansia que lle poñen. Eu non digo que algunha herba das que coñece non teña propiedades medicinais, mais diso a dicir que ten poderes…, que é meiga…, vai un cacho.”

Era imposible, nin a desconfianza do marido libraba da súa andrómena á xente, que nalgúns días chegaba a facer ringleira diante da casa. Ela calaba sen levarlle a contra ó home, só facía un aceno de resignación cos ollos e seguía ó seu sen máis enredos. Pero a xente do lugar sabía que era meiga, e que todas esas ánimas coas que trataba xuntábanselle logo na lingua para esfolar vivo a quen se lle puxera no maxín. O lugar máis que non querela, tíñalle medo.

A MARUXA

A Maruxa morrera de tifo cando a Rosiña tiña cinco ou seis anos, nembargantes deixáraa ben aprendida. Orfa coma tantos outros, ocupouse das tarefas da casa coma unha muller maior. O que máis lembraba da nai era o mandil branco que lle poñía para despois darlle os consellos de como enxaboar ben os pratos, como aclaralos, o xeito de facer as camas, ou a ter coidado co aceite quente.

Tamén lembraba os seus grandes ollos aprobando canto facía e animándoa a afacerse con outras cousas. Aquel sorriso de agarimo, aquelas apertas de recompensa polo labor ben feito, a súa voz melosa contándolle ó pai, cando este chegaba do traballo, de como marchara o día na casa, do aplicada que fora a súa Rosiña, enchíana de orgullo. A forza destes recordos déralla o cariño que sentira por ela, mais tamén o desacougo que lle producira a súa falla,  desacougo só pousado na atenta comprensión que lle prestaba o Sallán.

Ninguén sabía moi ben como fora a Maruxa. Esta pasara a xuventude no monte coas vacas, xa dende cativa, sendo a admiración do todos cantos a coñecían. Logo casara co Sallán, tras este pasar tardes enteiras facéndolle as beiras. Saíalle ó prado e alí falaban das cousas de mozos, das súas inquedanzas, dos seus soños. De casados fóranse vivir a unha casa na ribeira, que lle alugaran ó Don Rufo, e que co tempo acabarían mercando.

Moitos anos de ledicia compartidos nas súas vidas. Despois dos anos veulles a filla e seguiron a viaxe sen máis sobresaltos que os ocasionados polo mal tempo, que ás veces lle estragaba a colleita. A fatalidade trouxo o tifo a tocar á súa porta, ela foi indo a menos sen que ninguén puidera facer ren, e pasadas moitas calamidades entrou na morte coma quen fica durmido.

A AVOA PEPA

Realmente foi a avoa de todo o lugar da Ponte do Bizo. Casara co pai do Don Rufo cando viñera das Américas traendo a este xa de dez anos. Vivira ata as cento e tantas primaveras e fora conselleira en cantos casorios se fixeron na parroquia.

Era a memoria de todos, dos que vivían e dos que xa morreran, e non había tema ou conflito importante no que a ela non se lle fora a pedir consello. Este poder non llo atribuía a xente polo feito de ser rica, que ela o fora relativamente, que as terras eran do seu home e despois do seu fillastro, senón polo amor que profesaba por todos e cada un dos fillos do río, que era como acostumaba a chamar a tódolos descendentes de Bel e Sar, a tódolos fillos de Lum o xacio.

Gustaba de lle lembrar ós veciños a historia daquela ribeira; de como se fundaran as súas viñas; de cando os romanos construíran a ponte; de como se correran ós mouros río abaixo mandándoos para as súas terras; de como se lle rendera vasalaxe ó rei Don García que cruzara a ponte camiño de Castela; de como se uniran ás Irmandades por ver de lle parar os pés a ese conde de Lemos, que non merecía tal apelido.

A todos lles gustaba nas noites de inverno sentarse ó seu carón ó pé da lareira, e deixarse levar por esa sensación que provocaban os relatos, que trasladaban a outros tempos remotos pero que se facían presentes no son das súas verbas, nas resplandecentes lapas que nacían do fogar:

-“Somos fillos do río. E aínda que por aquí pasaron moitas xentes que ás veces se xuntaron a nós, endexamais deixamos de selo. Todos somos irmáns e por iso o sangue que bule polas nosas veas é o mesmo. A riqueza, os cartos, non han diferenciar a nosa caste alí onde habitemos. Tede en conta que Bel vixía, Sar nos protexe, e Lum agarda por nós sempre que o precisemos. Grazas a eles somos valentes e feros cando nos mancan; tenros coas miserias dos outros, e xenerosos cando valemos por alguén. Non esquezades a vosa historia, contádella ós vosos fillos para que non morra, xa que de ser así tamén o faría toda a vosa parentela.”

O leito da avoa Pepa cando morría estaba rodeado por todos cantos fillos do río estaban no lugar. Pouco antes de finar ergueu a testa para ollalos e darlles as grazas por acompañala en tan importante momento, lembrou ós ausentes, e logo sorrindo deixou este mundo na procura do outro.

O XACIO

Xa coñeces un pouco dalgunhas das vidas, que non todas, dos fillos do río. Non teñades presa en querer coñecer máis, hai que darlle tempo ó tempo, e deixar que este siga o camiño que o fado lle outorga. Lembrade que a historia faise con xente, non só con grandes nomes, e que é a xente a que fai historia. Mais esta necesita das memorias e sen elas a súa existencia sería impensable.

Agardade por min se vos peta. Pero sabede que se buscades ós vosos deuses nos soños, eles amosaranvos a Lum ou a outro trasno viaxeiro da vosa caste que vos dirá quen sodes, que lerá nos vosos ollos os nomes de toda a vosa parentela. Gardádea na memoria, mais que non se vos ocorra facer dela bandeira. Que unha memoria é máis que un trapo, que endexamais debe matar a outra.

Chama o meu pai por min, teño que marchar a escoitar os seus contos, que xa impaciente estou por seguir sabendo da miña historia para poder contala eu algún día. Quizais lle sirva para algo a alguén, aínda que só sexa para encher un pouco o tempo. Ledo ficaría se isto conseguira sequera. ¡Ata outra compañeiros!.

1 – O  XACIO

2 – DON PEDRO  “O CHEAS”

3 – O CIPRIANO

4 – O SEÑOR XAQUÍN

5 – O PEPE DA BARCA

6 – A CONCIENCIA

7 – O ALFREDO

8  – O PEXERTO

9 – DON ADOLFO

10- O LERCHÄN

11- O TROLAS

12- O SUSO

13- O DEMETRIO

14- A SABELA DO QUINTILLAN

15- A CAROLINA

16- O CABRERA

17- O REMIXIO

18- O RAMON

19- A SERAFINA

20- O MODESTO

21- O LUIS DO ROTEA

22- O DON RUFO

23- O PEPE DA GRELA

24- A PURA

25- O CACHIRULO

26- O RUFINO

27- O RAMIRO

28- O XESUS

29- A LUA

30- O AFONSO

31- O LEONARDO DOS MUIÑOS  

32- A SEÑORA ROSA

33- A SARIÑA DOS MUÍÑOS

34- A CLARA

35- O DON ELADIO

36- O LIROTE

37- O ANTONIO

38- A FINA

39- A CESÁREA

40- O ROQUE

41- O SALLÁN

42- A RAMONA

43- O SANTOS DA BARCIA

44- A ROSIÑA

45- A ASCENSION

46 – O ROMAN

47- A LUISA

48- A MARUXA

49- A AVOA PEPA

50- O XACIO