O tempo non axudadaba ás mulas que tiraban do coche. As vías fixéranse camiño lamacento no que centos de rodeiras mostraban o intenso tráfico que a cidade atraía.

Chegamos a Oseira cando caía a noite no medio dunha grande nevada. Antes, pararamos no Deza nunha taberna chea de xentes de comercio que aturulaban animados polos movementos da mesoeira. Unhas patas de porco moi ben guisadas, castañas cocidas e viño, déranme folgos para seguir a marcha polo camiño de Camba que pouco a pouco, ao gañar altura, fora trocando a lama por neve. Cando vin o mosteiro o corazón disparóuseme con forza e ledicia. O meu parente mandou un frade novo e delgadiño a me recibir á porta. Case sen folgos deume a benvida e non puiden entender o seu nome que tivo que repetir varias veces.

Frei Fiz , apañando a miña escasa equipaxe, conduciume ao interior do convento e indicoume onde estaba todo: as celas, a capela, o claustro, a cociña, o comedor, a biblioteca. Logo guioume onda o Abade que, sorrinte, agardaba a miña presenza.

Non sei de cantas cousas falou. Preguntoume pola miña familia, polo meu don Cibrán, polo Bispo. Aquel  home falaba e falaba sen freo. Cando cansou, levoume á cociña, ordenou que me deran de comer que seica eu debía traer fame e desapareceu sen máis explicacións.

Deixárame atordoado o señor Abade don Xeneroso, que así se chamaba. ¿Como ía contar a miña coita a semellante home? Por non ter, non tiña por certo ser capaz algún día de contarlle nada. Tal foi a impresión que me deu.

A cociña tiña un bo lar no que varios monxes trebellaban cos cazolos. Un deles escoitara o que dixera o Abade e logo de enredar un intre sen me facer caso, ergueuse cara a  min e colléndome do brazo presentouse coma Frei Romario. Acompañoume á beira dun que comía e díxome que era un frade de viaxe que facía pousada no mosteiro. Chamábase Frei Nicolás, e era franco. Eu acomodeime facendo un aceno de amizade e conteille os pormenores da miña chegada. Non se inmutou, seguía a comer nas patacas como se non ouvise as miñas palabras. Movía a culler con destreza e as féculas parecía que seguían a fumegar na súa boca. Non fixen caso e continuei a falar de cousas banais nas que ninguén dos que alí estaban parecía reparar. Eu era novo, e a esas idades, xa se sabe, parécenos que o silencio manca os ouvidos. Seguramente eles comprenderon o meu proceder no reflexo da idade nos meus ollos ¡Quen sabe!. Só calei cando o xantar veu ás miñas mans, e delas á boca. E aínda con esta chea, algunha verba ceibaba de satisfacción e agradecemento. Despois servíronnos viño quente mesturado  con mel destas terras que tiña grande sona. Aquí acompañáronnos os dous frades cociñeiros que de seguida principiaron a poñerse ledos e a falar, como se rematar o traballo lles enfeitizase a persoa.

Falaron longo co francés  de Xan Eudes e o seu Sagrado Corazón de Xesús, de como foran expulsados os xesuítas por Carlos III e outras máis cousas de tempos pasados que eu coñecía, mais sen telas moi claras. Frei Nicolás escoitaba atentamente, asentía de cando en vez e miraba coma un moucho cos ollos ben abertos.

Cansos do conto, os cociñeiros, entre risotadas e retrancas que eu non entendín, desapareceron por unha porta reclamados pola campá que ordenaba oración. Nós,  non sei por que,  ficamos sentados contemplando o lume. Nisto, o francés principiou a falar. A súa voz non era moi grave e as verbas soaban con acento estraño, ata o punto de semellaren moitas incomprensibles para min. Púidenlle entender que el fora xesuíta e seguidor de Eudes, mais que había anos tivera que ingresar nos Escolapios trala disolución da Compañía polo Papa Clemente XIV. Agora seguía a Xoán Bautista de Lasalle, pero el non era un ignorante coma o eran os cociñeiros, xa que estudiara a moita xente importante e gustaba de non entregarse a unha causa cos ollos fechados;  el era un amante da  Razón.

Ó oír isto, un sentimento de ignorancia sacudiu a miña testa e comparábame cos cociñeiros, que aínda sabían máis ca min. Vin no home unha grandiosa arca do saber e escoitábao con fonda admiración. El lera a Montfauçon, Muratori,  Maffes,  a un tal Febronius, ao cal non lle sabía o verdadeiro nome.

Foron horas de plática que abriron en min unha ansia por  que non rematara o seu discurso. Que a Razón viña dada por Deus pero conducíanos ao Saber a través do pensamento, da realidade e a súa análise, da información, do contraste. Que a Natureza nola dera Deus para dominala, para extraer dela todo o que precisaramos. Que Deus non pensaba só en castigarnos, deixábanos sós e quería que prosperaramos en todos os niveis. Que todos os humanos eramos iguais ante Deus, e debiamolo ser ante os demais homes.

Non sei ben de que máis falou, a non ser unha cousa que me impresionou moito. No ano 1787, nas Américas, un país separara o Estado da Igrexa nunha carta de Constitución, declarando liberdade total de cultos, igualdade de todos os homes e a desaparición de privilexios por motivos de sangue ou liñaxe. Esta nova produciu en min grande desacougo. ¿Como ían desaparecer os estamentos?¿Como ía ter os mesmos dereitos un porqueiro ca min?  Endexamais pensara nesas cousas e dábanme calafríos cavilar na caída  da miña realidade. Mais non era rexeitamento. Era como se o descubrimento quixera arrastrarme e unha atracción me empurrara deica o descoñecido.