As mulleres ateigadas de castañas entraban á praza con mirar prosmeiro. ¿Quen faría o mellor mercado?  Unha delas, sentada a carón dunha estufa onde asaba castañas, por misericordia e o meu hábito, ofreceunos unha presa.

Fixemos algún tempo admirando o castelo e logo procuramos a casa de Don Álvarez de Trabada, onde eu tiña por seguro que estaría o Padre facendo as veces de galeno. Non tardamos moito en dar con ela. Tiña unha fachada de trinta metros, toda corrida cunha solaina na que abrían pequenas fiestras e tres portas. A parte de abaixo estaba ocupada por unha corte, e a carón dela tiña instalado o posto un zapateiro que foi o primeiro a quen  preguntamos se alí vivía o xuíz Álvarez de Trabada. A resposta non puido ser peor: o señor xuíz morrera anteantonte despois de pasar varios meses agonizando, que nin a visita dun frade franco que  acudiu na derradeira semana puido evitar a traxedia. Quíxenlle preguntar tamén polo frade, mais xulguei que mellor me ían referir na casa.

Impaciente batín no portalón saíndome un criado vello e trenco que compunxidamente confirmou o que viña de escoitar. De Frei Nicolás díxome que fora un home moi  piadoso, que por todos os medios reparara na enfermidade do seu amo, mais nada estaba nas súas mans senón todo nas de Noso Señor. No referente á súa partida veu dicir que marchara antonte despois de ter dado sepultura ao finado. Seica acordara ir a Hospital de Órbigo onde tiña unha visita que facer para proseguir ata Francia seguindo o Camiño de Santiago.

Vinme na obriga de contarlle ao criado o porqué da miña busca, e este conmoveuse polos meus fins, produto da invención dunha historia, sobre de que o bispo Quevedo de Quintana, nome que eu usei por moito tempo como o santo de axuda ás miñas mentiras, padecía un mal no fígado, e enviábame polo frei Nicolás por ser home entendido neste tipo de doenzas. O bispo sufría moito, e polas mañás cuspía sangue e  bilis que enchían un caldeiro. Na encomenda, a min, o seu mandado, atracáranme polo camiño e roubáranme o cabalo. Mataran a un meu compañeiro e eu co criado salváramos os coiros gracias a unha aparición celestial que espantou ós nosos agresores, que eran mais de nove. Tal foi a miña interpretación que o Lisardiño, despois de que nos encheran unha fardela con comida e nos emprestaran un cabalo coa condición de llo devolver cando voltáramos para Galicia,  non puido conter a súa pregunta  de se eran verdade tales acontecementos e por que non llelos referira antes. Eu fixen coma que non escoitaba, montei, empurrei ao rapaz que sentou na besta por tras miña, e esporeei ao animal obrigándoo a afastarse do lugar non sen pouca présa.

Non fixeramos sono aquela noite e o cansanzo notábase nas nosas falas, mellor dito, na ausencia delas. Iamos sempre dormiñando e só cando cruzabamos por algunha poboación escoitábase ao Lisardiño: “Isto é Bembibre, isto Albarés, isto a Torre do Bierzo e aquilo o Alto do Manzanal”. Atravesando este último o meu corpo deuse por satisfeito e empecei a sorprenderme ollando aquelas inmensas chairas, descubrindo unha paisaxe da que nunca fora observador. Quizais fora a natureza axudada polo descanso merecido, a que me inspirou a falar dun xeito melancólico, mentres admiraba o silencio atento do meu novo compañeiro. Falei dos vales estreitos, dos seus ríos rebordados de auga, dos verdes ourizos dos castiñeiros, dos camiños entre as fragas escuras: o cheiro a fento e maltrastes, o ouvear do lobo nas serras; dos pazos e lugares, das súas construcións obsoletas e sinxelas, das falas tan diferenciadas, das xentes, das mulleres. Todo no meu discurso cheiraba  a Galicia, cheiraba a amor no meu alento. Tedes que disimular, mais éntrame a poesía cando lembro aquel momento. É como se o mundo se me amostrara tal como era, como se todo o que vivira ficara nunha illa á que nunca voltaría. Déronme ganas de desistir do meu empeño, de virar o cabalo pondo dirección contraria á que levaba. Aínda non sei porque non o fixen, se cadra porque andaba ao Lisardiño medio durmido e deume vergoña espertalo  e apresentármelle como realmente era: un sentimental.

Foi neste soliloquio, achegándonos a Astorga, que topamos con outro galego que montado nun cabalo, e levando atado ao rabo deste unha mula, semellaba ser comerciante. Seguía o home a nosa mesma dirección e ao  ver que eu o saudaba na nosa lingua freou un pouco a marcha, póndose á par de nós.

Preguntarédesvos que como eu o saudei dende atrás en galego sen saber quen era. A resposta é sinxela, ía o mercader cantando unha copla que na miña terra é ben coñecida. Feita esta aclaración continúo.

 O home tiña uns corenta anos, levaba unha coidada barba sen bigode que facía aínda máis grande do que era o seu nariz. Os ollos entre acastañados e grises expresaban un bo ánimo, e a man ceibe das rendas non deixaba de moverse branca e fina. Nela notábase que non era o instrumento co que se gañaba a vida. Enganeime.

O seu falar era cautivador e falangueiro, cousa que ao primeiro me fixo desconfiar . Pero tan bo caldo fixemos que, nós, querendo andar camiño sen enredar en  ningures, vímonos na obriga de parar en Astorga convidados a xantar polo home nun mesón de moita sona.

 O Lisardiño ficou fóra atendendo das bestas, mentras eu lle sacaba talladas de carne con pan e algunha cunca de viño. Nós os dous, na mesa, falabamos das nosas vidas, da terra nosa, das mulleres, dos homes, cousas incluso profundas sobre moral e política, se ben eu desta non sabía ren. Unha vez fartos de comer e tamén de falar, o señor Perico, que así dixera que se chamaba, sacou do seu peto unha baralla, ergueuse da mesa e foi tratar co mesoeiro. De volta ao meu carón explicoume en voz baixa unha serie de señas que eu lle debía facer durante certa  partida. Chiscar un ollo, as ; torcer o bico, rei; tocar o nariz, cabalo; tocar a orella, sota, e así algunha máis. Nun intre montouse o xogo nunha mesa apartada no cabo do local, eu facía de paciente espectador e fun pasando, como viñan, os sinais conforme ao que acordaramos. As ganancias íanse pondo do lado do galego que non facía, nun mal castelán, máis que mentar á súa boa sorte. Os outros xogadores e o público que miraba canda min non repararon nos meus xeitos ou se o fixeron non dixeron cousa, porque segundo souben máis adiante, hai xente nos lugares que desexa que o veciño perda,  polo odio que se vén acugulando nas ánimas por mor de riñas ou dos anos.

Enganárame ben, o Perico traballaba coas mans, e ben que manexaba as cartas. Xa escoitara eu falar destas artes noutrora, no muíño do pazo, onde os homes contaban historias de aparecidos. Mais esta arte das cartas parecíame ben sabida por todos, que  non entendín moi ben como as persoas podían  picar en tal calote. Por primeira vez na miña vida deime conta de que a sotana era unha arma forte e respectuosa diante dos homes. Non é que non soubera xa das diferencias de clases, o que quero dicir é que ata daquela eu non utilizara o hábito coma un poder. Alí, con aqueles coitados ao redor dunha partida de cartas, empecei a  sentir como me deixaban  ver o xogo, como ninguén interfería cando eu cambiaba a vista cara ós naipes doutro xogador, como me respectaban a distancia, como me ofrecían continuamente outro vaso de viño, como me achegaban unha cadeira para me sentar. Pero ante todo ese trato de respecto, onde un querer meu era resposta servicial de calquera dos que alí estaban. E ninguén se decataba do calote gracias o hábito. Ó comprender isto unha suor quente e pegañenta subiu polo meu rostro, e sen dicir cousa saín do mesón.

 Berrei polo Lisardiño e marchamos do lugar atravesando a muralla ata coller camiño de León. O neno ollaba para min coma para un becho raro e por máis que porfiou en saber o que acontecera, nada me sacou. Era coma se tivese desnortado o pensamento, coma se milleiros de reproches morais caeran na miña testa. Pensei nas dúas mulleres que posuíra, pensei na violación a que fora sometido, pensei nos meus desexos de vinganza, nos roubos que fixera, nas mentiras que contara, e ollaba para a sotana coma se ela fose a causante. Absorto, sentíaa coma unha áncora que me lembraba que tiña que estar preso dela, purgando polos dislates cometidos.

Alá por tras viña o Perico  berrando por nós. O Lisardiño miraba para el e para min estrañado. Eu, xordo e cego, só escoitaba a conciencia que me daba tormento sen sosego, indo e vindo, flaxelando o pensamento que semellaba terme cun pé no inferno. Os mozos, cando tentan ser homes, vense a si mesmos con milleiros de ollos que tanto aproban como condenan, e mudan de parecer tan lixeiro como o rousar dun cataventos enrabexado polo ar.

Pero volvo ao Perico. Aínda tardou un chisco en nos dar alcance, rifoume por facer o que fixera e deume varias razóns polas que o puideran descubrir, e non conviña  coller sona de caloteiro. Logo foi amainando inquedo polo meu mudo e forte comportamento, e ofreceume  algunhas moedas que segundo el eu merecía por telo axudado. Nin me inmutei, mais o Lisardiño que nestas cousas andaba habelencioso, botou a man e dixo que el se encargaría de gardalas. Eu só tiña orellas para os meus adentros que confundían toda razón do que acontecera nos últimos días. O sexo, a mentira, o odio, a desconfianza,  que foran mudando o meu espirito dábanme noxo, e as ladaíñas eclesiais barullaban na miña cabeza condenándome ao sufrimento eterno. Sentía a necesidade de atopar ao Frei Nicolás e pedirlle confesión, estaba convencido de que el era o único capaz de me dar sosego.